CÁC NAN ĐỀ TRONG HÔN NHÂN
FAMILY PROBLEMS
GẦN ĐÂY CHRIS MUỐN ĐƯỢC CÓ một bữa tiệc sinh nhật lần thứ 16, nhưng không có ai tổ chức tiệc cho cô cả. Mẹ cô đã cho cô một món quà, nhưng bà không muốn căn nhà của mình đầy dẫy và náo loạn bởi “hàng đống đứa thiếu niên kéo đến và làm cho căn nhà trở nên dơ dáy và hỗn độn”. Cha của Chris đã gọi về nhà và ao ước cô có một ngày sinh nhật vui vẻ, nhưng ông cũng quá bận rộn tại văn phòng, không thể bỏ công việc để về nhà tổ chức sinh nhật cho con gái. Cheri, đứa em gái mười hai tuổi của cô, không thích gia đình mình, vì thế cô bé không về nhà cho đến lúc có thể (cô cố gắng ở lại trường hay đi đâu đó, cô chỉ về nhà khi trời đã tối hoặc chỉ về nhà khi buộc phải về). Một người chị khác của Chris, là Cindy, đã 23 tuổi, nhưng cô lại không hứng thú gì để tổ chức các lần sinh nhật của chính mình, đặc biệt là vào năm nay. Sau ba năm gai chông đầy khốn khổ và sau lần bị chồng đánh, gần đây Cindy đã ly dị chồng và bây giờ cô đang cố gắng muốn kết nối lại cuộc sống của cô với người chồng ấy.
Các thành viên trong gia đình của Chris tất cả đều là những Cơ Đốc Nhân. Vào mọi buổi sáng Chúa Nhật, hai hoặc ba người trong bọn họ dường như đều có mặt tại nhà thờ, nhưng họ chẳng bao giờ ngồi chung với nhau và họ thường đi đến nhà thờ riêng lẻ với những chiếc xe hơi khác nhau. Chủ đề tôn giáo chẳng bao giờ được đề cập đến tại nhà, và Đấng Christ dường như không mấy quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của các thành viên trong gia đình của họ.
Chris thuộc về một gia đình nơi mà mỗi người ngủ chung trong một nhà, nhưng mỗi người sống một cuộc sống khác nhau, độc lập nhau, không ai phụ thuộc ai cả. Chẳng bao giờ gia đình họ dùng bữa chung với nhau, ngay cả vào ngày Lễ Tạ Ơn (Thanksgiving) hoặc trong đêm Giáng Sinh (Christmas), và rất hiếm khi thấy được tất cả 5 thành viên trong gia đình có mặt ở nhà cùng một lúc.
Tuy nhiên, gia đình này không có vẻ như bị “vỡ ra từng mảnh”; mẹ của Chris nắm giữ tất cả mọi thứ. Với cá tính mạnh mẽ và cố chấp của bà, thật rất khó để có thể chống cự lại; điều gì có thể giải thích được lý do vì sao chồng bà thường xuyên vắng nhà. Bà có một khả năng lớn để vận động các thành viên trong gia đình, thường bằng cách làm cho họ cảm thấy mình có lỗi và mọi việc lệ thuộc vào sự chấp thuận của bà.
Chris mong thời gian trôi qua thật nhanh, mong chờ thời điểm khi cô sẽ đến tuổi 18; lúc ấy cô sẽ có thể rời gia đình, có thể sống độc lập và đi học đại học. Các bậc làm cha mẹ là những người biết rõ gia đình, cần xem xét khả năng nếu như các cô con gái của họ sẽ có thể đạp đổ tất cả; và các cô con gái cũng nên cân nhắc việc họ cần đến gia đình vào những thời điểm như thế. Tất cả các thành viên trong gia đình có vẻ như đều cần đến nhau, nhưng họ kết thân bằng cách né tránh nhau và luôn muốn làm cho người mẹ vui lòng. Trừ khi họ phải đối đầu với một sự khủng hoảng quan trọng nào đó, không giống như việc trong gia đình như vậy, có thể họ sẽ có thể tìm đến sự tư vấn.
Robert Coles là một nhà tâm thần học, ông đã nhận được giải thưởng của trường đại học Harvard – Pulitzer-Prize-winning, công việc giảng dạy của ông tập trung vào việc nghiên cứu về trẻ em. Gần đây, Coles đã nói với một nhóm các chuyên viên điều trị gia đình chuyên khoa rằng: “Tôi đã được sinh ra và tôi được giáo dục trong một gia đình. Nhiều trẻ em đã trở nên các thầy cô giáo của tôi giống như việc họ xuất thân từ nhiều gia đình. Thế nhưng, tôi đã không được huấn luyện để suy nghĩ về gia đình như là một phương tiện để kéo người ta lại gần nhau hơn, học tập lẫn nhau, đạt được sức khỏe cho nhau, và thỉnh thoảng dầu cả tập thể thất bại, ấy thế mà họ vẫn kháng cự được”. Thay vì thế, sự huấn luyện về tâm thần học của Coles lại nhấn mạnh tới những người đầy tràn với “những cách làm việc phòng thủ cùng với việc chống lại những xung lực và tranh chiến với một siêu kỷ.”1
Nhiều người tư vấn đã có những kinh nghiệm tương tự. Họ được huấn luyện để thấy những người được tư vấn như là những con người, chúng ta từng có xu hướng làm ngơ với gia đình, hoặc chỉ xem gia đình như là một sự ảnh hưởng hoặc thường xuyên gây rối trong cuộc sống của nhiều người và với những người mà chúng ta làm việc chung. Họ bị ảnh hưởng bởi nguồn thông tin hoặc bởi những bảng báo cáo từ các buổi tư vấn của chúng ta, thật là dễ dàng để kết luận rằng các gia đình ngày nay hầu như thường mang đặc điểm về sự mâu thuẫn, sự lạm dụng lời nói và vật chất, sự loạn luân, sự không chung thủy, những khủng hoảng, chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, sự không nhạy bén, và không ổn định.
Dolores Curran có thể đặt ra một thách thức với kết luận này. Trong khi cô tự do chấp nhận việc nhiều gia đình có các vấn đề, là nhà giáo dục và là người chuyên trách một mục báo, đã quyết định cách đây một vài năm: chúng ta cần nhìn xem mặt tích cực của cuộc sống gia đình. Điều này được đặt nền tảng trên sự tổng hợp ý kiến của 500 người làm việc với các gia đình, Curran đã phát hiện ra các gia đình lành mạnh có thể và thật sự tồn tại được. Cũng theo nghiên cứu của Curran, một gia đình được cho là lành mạnh khi gia đình đó:
• Biết giao tiếp và lắng nghe.
• Khẳng định và ủng hộ lẫn nhau.
• Dạy dỗ biết tôn trọng người khác.
• Phát triển một tinh thần tin cậy nhau.
• Có một tinh thần vui nhộn và óc hài hước.
• Thể hiện một tinh thần có trách nhiệm chia sẻ cho nhau.
• Dạy dỗ nên biết nhận ra điều đúng và điều sai.
• Có một tinh thần gia đình mạnh mẽ, thực hiện các nghi thức và truyền thống.
• Có sự can thiệp cân bằng giữa các thành viên với nhau.
• Có nền tảng tôn giáo được chia sẻ.
• Tôn trọng sự riêng tư của nhau.
• Có các giá trị phục vụ lẫn nhau.
• Nuôi dưỡng gia đình bằng thời gian biểu và sự hội thoại.
• Biết chia sẻ thời gian rảnh rỗi.
• Chấp nhận và tìm cách giúp đỡ với các vấn đề.2
Tuy nhiên, có nhiều gia đình thiếu đi những đặc điểm này, và thỉnh thoảng các gia đình này tìm đến những người tư vấn để được giúp đỡ. Trong những năm gần đây, tư vấn gia đình đã trở thành một công việc ngày càng phức tạp và có nhiều đặc điểm khác nhau trong lãnh vực tư vấn. Có một số học thuyết phát triển-tốt về phương pháp chữa lành-gia đình,3 có lẽ ít nhất có vài trăm kỹ thuật can thiệp gia đình được sử dụng rộng rãi,4 và các mục tiêu tư vấn khác nhau. Tuy nhiên, tại điểm cốt lõi của sự khác nhau này, có một sự đồng ý chung nhất đó là sự tư vấn gia đình cần tồn tại để cải thiện chức năng của các gia đình có sự rối loạn về chức năng, để dạy dỗ các gia đình đối diện với những căng thẳng của họ như thế nào, và để xây dựng các mối quan hệ gia đình lành mạnh ra sao.
KINH THÁNH VÀ CÁC VẤN ĐỀ VỀ GIA ĐÌNH
Các gia đình là điều thường được đề cập đến trong Kinh-Thánh, và các trang Kinh Thánh liệt kê ra nhiều ví dụ về những căng thẳng trong gia đình. Gia đình đầu tiên được Kinh-Thánh đề cập đến là gia đình của A-đam và Ê-va, gia đình này đã bị rối loạn bởi việc giết người, khi Ca-in giết em trai mình là A-bên. Áp-ra-ham đã có các vấn đề gia đình khi vợ ông là Sa-rai (lúc chưa được Đức Chúa Trời đổi tên thành Sa-ra) vẫn còn tiếp tục mâu thuẫn với nàng A-ga (một con đòi) và con của nàng là Ích-ma-ên, con trai của Áp-ra-ham. Gia-cốp và Ê-sau là hai anh em sinh đôi, mâu thuẫn kéo dài của họ càng trở nên phức tạp khi mẹ của họ là Rê-be-ca, bênh vực Gia-cốp. Đến khi Gia-cốp đã có một gia đình của riêng mình, ông đã khóc than bởi vì đứa con yêu quý của ông là Giô-sép bị các người anh ghen ghét và khước từ, và họ đã bán Giô-sép làm tôi mọi cho dân Ê-díp-tô. Nhiều năm sau đó, con cháu của Đa-vít lại là những người lạ lẫm với nhau, và chính vua đã phải từ bỏ con trai của ông là Áp-sa-lôm. Các nhà lãnh đạo thường có những vấn đề tương tự; chẳng hạn như, khi xem những việc được ký thuật trong I và II Các-vua, chúng ta thấy được một lịch sử của vô số gia đình hoàng tộc, là nơi có đầy dẫy những mâu thuẫn gia đình và việc giết hại lẫn nhau là phổ biến.
Trong các sách Cựu Ước, đặc biệt rất là đau xót và buồn thảm, là câu chuyện về thầy tế lễ Hê-li, ông là người đã hướng dẫn Sa-mu-ên khi còn trẻ tuổi. Hê-li là một đầy tớ trung thành của Đức Giê-hô-va, nhưng ông đã thất bại trong vai trò làm một người cha, có lẽ bởi vì ông liên quan quá nhiều đến công việc (thầy tế lễ) hơn là trong các nhiệm vụ làm cha của mình. Các con trai của Hê-li là những đứa vô dụng, chúng không mấy tôn trọng trước những điều thuộc linh và liên quan cách công khai trong vấn đề ô uế-tình dục (trái đạo đức).5 Cha của họ đã bị Chúa quở trách và cuối cùng ông đã chết vì thất bại do đã không làm điều gì trước cách cư xử thiếu trách nhiệm của các con trai của ông.
Mặc dù các mâu thuẫn gia đình như những điều trên, như có cùng một cách liên quan với nhau, thế nhưng Kinh Thánh nói rất ít về việc các gia đình nên có chức năng như thế nào.6 Chẳng hạn như, trong Tân Ước, Phao-lô chẳng bao giờ đề cập đến vấn đề gia đình trong sáu lá thư của ông, và các gia đình cũng không được đề cập đến trong sách Hê-bơ-rơ, Gia-cơ;7 ba sách thơ tín của Sứ đồ Giăng, là Giăng, Giu-đe, và Khải-huyền. Trong sách Cô-lô-se, gia đình được đề cập chỉ trong bốn câu trong 95 câu của sách, và bằng những lời lẽ rất là súc tích: “Hỡi người làm vợ, hãy vâng-phục chồng mình, y như điều đó theo Chúa đáng phải nên vậy. Hỡi kẻ làm chồng, hãy yêu vợ mình, chớ hề ở cay-nghiệt với người. Hỡi kẻ làm con, mọi sự hãy vâng-phục cha mẹ mình, vì điều đó đẹp lòng Chúa. Hỡi kẻ làm cha, chớ hề chọc giận con-cái mình, e chúng nó ngã lòng chăng.”8 Một đoạn tương tự trong Ê-phê-sô, cũng chỉ dài hơn một tí,9 và các chủ đề gia đình trong các sách thơ tín khác cũng chỉ được đề cập đến cách ngắn gọn.10
Mặc dầu những sự ám chỉ là rải rác và ngắn gọn, thế nhưng sự dạy dỗ của Kinh Thánh về gia đình được viết ra để ủng hộ cho một số kết luận. Người cha là đầu gia đình, những trách nhiệm của người bao gồm sự yêu thương vợ mình trong cách Đấng Christ thể hiện tình yêu thương đối với con cái Ngài.11 Trong gia đình phải có sự vâng phục lẫn nhau và sự hứa nguyện giữa người chồng và người vợ. Các bậc cha mẹ có chung trách nhiệm dạy dỗ con cái của họ,12 cũng trong một cách như thế, họ học tập sự vâng lời nhưng không làm điều gì gây cay đắng và nản lòng.
Tại sao Kinh Thánh không nói nhiều hơn về các chủ đề gia đình và những cách để giải quyết các vấn đề tại nhà? Gene A. Getz đã đưa ra một lời đề nghị kích thích chúng ta suy nghĩ:
“Từ lúc có quá nhiều vấn đề trong thế giới – từ ngàn xưa – bắt nguồn từ gia đình, tại sao Đức Chúa Trời đã không cho chúng ta một cuốn sách hướng dẫn về gia đình? Tại sao không có các phần lớn hơn của Tân Ước mổ xẻ tường tận về vấn đề quan trọng này? . . .
Nếu như chúng ta diễn giải việc Kinh Thánh thiếu những sự ám chỉ về gia đình, tự nó sẽ đánh giá – gia đình quan trọng hơn Hội Thánh (sự thật Hội Thánh là quan trọng nhất, quan trọng hơn gia đình); chúng ta nhỡ đi một sự thật đầy ý nghĩa – gia đình Cơ Đốc trong thế giới Tân Ước hầu như có cùng nghĩa với Hội Thánh ...
Điều gì đã được viết ra cho Hội Thánh cũng như đã được viết ra cho từng gia đình riêng lẻ. Sau đó, hầu như Tân Ước có thể được áp dụng trực tiếp cho các đơn vị gia đình riêng. Chúng ta thật sự có một cuốn sách hướng dẫn cho từng đơn vị gia đình! Hội Thánh đơn giản trở nên một quan niệm bao trùm (như cái dù) bao gồm cả gia đình trong đó nữa. Gia đình thật sự là một Hội Thánh thu nhỏ lại. Thật sự, thỉnh thoảng các trước giả ở Tân Ước nhằm vào các nhu cầu đặc biệt có quan hệ hiệp nhất đối với cuộc sống gia đình. Nhưng trong hầu hết các phần, điều được viết ra cho những người tin Chúa như là toàn bộ sự áp dụng trực tiếp đối với cuộc sống Cơ Đốc trong ngữ cảnh nhỏ hơn là tại nhà.”13
Điều này dẫn tới một kết luận – những sự dạy dỗ của Kinh Thánh về các mối quan hệ cá nhân, về tình yêu thương, lòng vị tha, cách giải quyết mâu thuẫn, việc tự-từ chối bản thân, phẩm chất trung thực và chính trực cá nhân, sự chăm sóc, sự dạy dỗ các nguyên tắc của Thánh Kinh, sự trưởng thành, và sự trưởng thành thuộc linh – tất cả phải được áp dụng ngay trong gia đình.14 Có lẽ là cứng rắn để kết luận rằng: “toàn bộ Tân Ước, và cụ thể là sự phù hợp của Tân Ước, phục vụ như là một sự hướng dẫn đối với cuộc sống gia đình.”15
NHỮNG NGUYÊN NHÂN CỦA CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Các thành viên gia đình là những người tìm đến sự tư vấn, họ thường cần sự giúp đỡ cho một khủng hoảng mà họ không thể giải quyết. Những khủng hoảng này có thể được xem như là một sự cân bằng abc = x ; nơi mà a ám chỉ đến sự kiện hoặc tình huống căng thẳng, b là các nguồn của gia đình, và c là cách mà các thành viên gia đình xem là tình huống. Ba ảnh hưởng này cùng nhau quyết định tính khốc liệt của khủng hoảng x. Theo như quan điểm này,16 việc tư vấn gia đình liên quan đến: (a) giúp đỡ người khác giảm bớt căng thẳng, (b) học tập đối diện bằng các kỹ năng tốt hơn, và/hoặc (c) học thấy được tình huống từ một triển vọng mới hoặc khác. Mỗi gia đình phải đạt được cách khác nhau, trừ khi mỗi căng thẳng hiệp nhất. Mỗi gia đình có khả năng riêng cho mình để học tập đối diện với những kỹ năng mới, từng phần một, bởi vì các thành viên trong gia đình khác nhau về các mức độ của họ trong sự trưởng thành về thuộc linh và cảm xúc.17
Bởi vì những sự hiệp nhất này, thật là khó để tóm lược được các nguyên nhân của các vấn đề về gia đình trong một vài câu. Tuy nhiên, với hầu hết các gia đình, bạn dường như thấy được một hoặc hơn những điều sau:
1.Thiếu những kỹ năng đối đầu và cá nhân.
Trong các nổ lực của họ để giải quyết sự quá độ và khủng hoảng, nhiều gia đình gặp trở ngại trong việc đối diện với chúng, bởi vì họ thiếu kiến thức, thiếu các kỹ năng, và sự uyển chuyển để thay đổi. Theo như nhận định một người tư vấn kinh nghiệm, thì việc các gia đình gặp khó khăn trong việc chấp nhận chúng thường rơi vào các gia đình “có những đặc điểm trở ngại bất ngờ”; những thái độ và những cách cư xử cản trở sự uyển chuyển và che đậy sự tái điều chỉnh. Những đặc điểm trở ngại bất ngờ này có thể là các loại khác nhau:18
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về sự giao tiếp xảy ra khi các thành viên gia đình không biết chia sẻ những cảm giác, hoặc không biết thể hiện rõ ràng chính mình như thế nào. Một số gia đình có các chủ đề về điều cấm kỵ. Họ chẳng bao giờ nói về tiền bạc, tình dục, về các chủ đề thuộc linh, hoặc những cảm giác của bản thân mình. Các thành viên trong một số gia đình khác chẳng bao giờ cười khi họ ở nhà, hiếm khi họ nói về điều họ nghĩ, thất bại trong việc lắng nghe, hoặc chẳng bao giờ giao tiếp ngoài việc la lối hoặc sử dụng sự châm biếm và các hình thức mang tính hủy phá khác trong khi giao tiếp. Một số thành viên gia đình thì đưa ra các thông tin gấp đôi: lời nói của họ nói ra một điều nhưng các hành động của họ lại nói một điều khác. Thật là khó cho một gia đình khi đối diện với một khủng hoảng nếu như các thành viên trong gia đình ấy không thể giao tiếp với nhau một cách hiệu quả.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về tính thân mật có đặc điểm – các gia đình có ít sự thân mật, ít gần gũi với nhau. Thỉnh thoảng các thành viên gia đình e ngại về tính chất gần gũi, thân mật ấy. Họ không sử dụng thời gian dành cho nhau, họ không thể tin cậy hoặc tôn trọng nhau, rất hiếm khi họ chia sẻ những nan đề của nhau, và họ gặp khó khăn trong việc giải quyết những khủng hoảng; bởi vì họ chẳng bao giờ học tập làm việc chung với nhau một cách thân thiết.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các quy tắc không được viết ra, thường không được nói đến, chung quy họ chấp nhận các luật lệ về việc ai là người không thể làm điều gì. Một số gia đình hầu như không có luật lệ nào cả; điều này có thể gây ra sự hoang mang, đặc biệt đối với trẻ em. Các gia đình khác có những luật lệ cứng nhắc làm ngột ngạt sự trưởng thành của từng thành viên trong gia đình. Các gia đình có đạo, các gia đình đang nổ lực hòa nhập nhanh vào Xã hội, các gia đình có ít nhất một thành viên tài giỏi, các gia đình theo quân đội, và một số các gia đình thuộc nhóm người thiểu số – tất cả đều được nhân dạng thường khi họ có những luật lệ dính chặt và có thể ngăn chặn được sự uyển chuyển, gạt ra bên ngoài các nguồn giúp đỡ, và ngăn chặn việc đối đầu trong những lúc căng thẳng.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về lịch sử gia đình bao gồm cả những bí mật mà không có thành viên gia đình nào biết được, không có thành viên gia đình nào đề suất tiết lộ hoặc bàn về chúng, vì “gia đình của chúng ta không thảo luận”. Thỉnh thoảng các thành viên gia đình giữ những bí mật lẫn cho nhau như là, sự mang thai hoang, một đứa trẻ có tật bị bỏ rơi, một cuộc hôn nhân và ly dị trước kia, hoặc một món nợ không được báo cáo. Sự lừa gạt này giữ một số thành viên gia đình luôn luôn ở trong trạng thái bảo vệ chính mình và, những người khác nghi ngờ về điều mà họ nghi ngờ nhưng lại không biết. Thỉnh thoảng tất cả các thành viên gia đình biết về những bí mật gia đình nhưng lại che đậy chúng, bởi vì muốn giữ sự kính trọng về gia đình mình. Tất cả những điều này đều có thể ngăn chặn việc đối đầu thành thật trong những lúc khủng hoảng, khi sự chân thật là quan trọng.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các mục tiêu giải quyết như kinh tế, lý thuyết, Xã hội, chính trị, hoặc các mục tiêu khác mà một số các thành viên gia đình tự xếp đặt cho mình hoặc cho các thành viên khác trong gia đình. Một vị mục sư Cơ Đốc đã quyết định, tất cả ba đứa con trai của ông có thể tham gia vào việc truyền giáo. Khi một trong ba đứa chống đối mục tiêu này một cách công khai, và một đứa khác kháng cự lại một cách thụ động, người cha phản ứng nhiều lần với các con của ông với những cơn giận dữ. Điều này có thể là lành mạnh để có các mục tiêu gia đình và những hoài bão, nhưng khi những điều này trở nên cứng nhắc hoặc khi một thành viên gia đình có các mục tiêu riêng cho mình, lúc này sẽ có rắc rối, đặc biệt là khi mọi thứ không xảy ra như ý muốn. Cuộc sống hiếm khi xúc tiến trơn tru và các gia đình không thể điều chỉnh lại các mục tiêu của họ, họ thường có các vấn đề.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các giá trị là những phương cách suy nghĩ, thường chỉ được chấp nhận cho tới khi có một hoặc hơn một thành viên trong gia đình bắt đầu suy nghĩ ngược lại. “Mỗi người trong gia đình chúng ta đều phải vào đại học”, “phụ nữ trong gia đình chúng ta chẳng bao giờ đi làm bên ngoài gia đình”, “không ai trong gia đình chúng ta uống rượu cả”, “mỗi người trong gia đình của chúng ta là những tín đồ của Giáo hội Trưởng lão (Presbyterian)” – có thể là những ví dụ của các giá trị kết chặt mạnh mẽ mà một số các thành viên gia đình, thường là những người trẻ tuổi hơn, có thể thách thức. Khi các gia đình không vui vẻ hoặc có thể chấp nhận những thay đổi, mâu thuẫn thường theo sau.
Đối với danh sách này, chúng ta có thể thêm vào đó những đặc điểm trở ngại bất ngờ có quan hệ với nhau như hình tam giác và đường vòng. Hai từ kỹ thuật này miêu tả cách cư xử thường xuất hiện trong các gia đình.19 Một hình tam giác là một nhóm có ba người, mà trong đó hai người gạt người thứ ba ra. Chẳng hạn như, người mẹ và đứa con gái có thể hình thành một sự liên minh chống lại người cha. Người bố hay người mẹ có thể lên danh sách cho đứa con như là một sự liên minh trong những xung đột với người mẹ hay người bố của nó. Thỉnh thoảng người chồng và tình nhân của ông liên minh với nhau và sắp xếp để chống lại người vợ. Các gia đình hình tam giác hiếm khi (nếu như từng) có chức năng tốt.
Đường vòng là một từ khác ám chỉ việc giơ đầu chịu báng. Bằng cách chỉ trích đứa con trai chống nghịch, đứa con gái từ chối ăn uống, hoặc họ gọi một giáo viên là không tài giỏi gì, các bậc cha mẹ luôn quá bận rộn tranh cãi với nhau. Một số các vấn đề căn bản hơn, như mâu thuẫn trong hôn nhân, bị làm ngơ hoặc bị đẩy ra ngoài; vì thế, đôi vợ chồng có thể chiến đấu chống lại kẻ thù chung. Điều này có thể xảy ra – bọn trẻ của các đường vòng thường có trong các gia đình theo đạo. Bằng cách chiến đấu chống lại tội lỗi, hoặc liên quan đến những việc trong Nhà thờ (chính trị-Nhà thờ), các thành viên gia đình tạm thời chia sẻ nỗi đau trong việc giải quyết các vấn đề nghiêm trọng tại căn nhà riêng của họ.
2.Thiếu sự cam kết đối với gia đình.
Thật là khó khăn để xây dựng sự kết hợp gia đình và giải quyết các vấn đề khi một hoặc hơn một thành viên trong gia đình không có lòng khao khát hoặc thời gian để được liên quan với nhau. Một số người vì động cơ công việc, làm việc cho các công ty; đối với họ,100% cam kết được trông đợi từ những người bạn công nhân của họ. Công việc đòi hỏi họ có sự vui vẻ để làm việc lâu dài và chăm chỉ cho công ty “gia đình”. Trong trường hợp này, những người công nhân thường có ít năng lực hoặc lòng khao khát để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp tại nhà hoặc để giải quyết tuần tự các vấn đề.20
Những người tư vấn gia đình thỉnh thoảng tranh chiến với các chủ đề thuộc về đạo đức trong sự cố gắng “nài ép” các thành viên gia đình nào không vui vẻ để tham dự trong việc giải quyết vấn đề.21 Thông thường, thành viên nào trong gia đình không vui vẻ hoặc bận rộn, có thể được thuyết phục đến tư vấn ít nhất là một buổi, và đôi khi điều này có thể là một phương tiện của sự cam kết lâu dài hơn đối với các chủ đề gia đình. Tuy nhiên, thường thì bạn sẽ phải làm việc với các thành viên gia đình vui vẻ, nhận ra rằng việc đối diện sẽ khó khăn hơn khi một số thành viên trong gia đình quá bận rộn hoặc không có động lực nào muốn liên quan đến.
3.Thiếu sự phân công vai trò.
Mỗi gia đình chịu trách nhiệm về các vai trò đối với các thành viên của mình.22 Một số vai trò này liên quan tới các hoạt động; như: có người đem rác ra ngoài, người viết check (trả tiền thanh toán các hóa đơn chi tiêu hàng tháng), nấu cơm, hoặc dẫn con cái đi nha sĩ. Các vai trò khác thuộc về cảm xúc; một số thành viên gia đình trở nên những người khuyến khích, những người biết pha trò, những người giải quyết nan đề, hoặc những người khuyên lơn biết xã giao. Các vai trò này thường phát triển tự nhiên và chậm rãi từ lúc bắt đầu cuộc hôn nhân, nhưng thỉnh thoảng có các mâu thuẫn về việc người nào làm việc gì. Những mâu thuẫn này đặc biệt rất nghiêm trọng khi các vai trò quá cứng nhắc hoặc khi có sự hoang mang về vai trò.
Gần đây, nhà tâm lý học Paul Vitz đã xem xét lại 60 nghiên cứu từ các sách giáo khoa về Xã hội đã được sử dụng trong các trường tiểu học. Hầu như trong suốt cả 15 ngàn trang của những cuốn sách này, tôn giáo chẳng bao giờ được đề cập đến và các gia đình được miêu tả rất là mơ hồ. Một cuốn sách giáo khoa định nghĩa về gia đình như là “một nhóm người”, và trong những cuốn sách này, những từ như “chồng” hoặc “vợ” chẳng bao giờ được dùng đến; “hôn nhân” được đề cập chỉ một lần, từ “nội trợ” cũng không được dùng đến, và không có một sự đề cập cách rõ ràng nào về gia đình cùng với các vai trò tình dục truyền thống.23
Dĩ nhiên, gia đình đang thay đổi. Kiểu mẫu xưa cũ về một người phụ nữ lập gia đình dâng trọn cuộc sống của mình chỉ cho một người đàn ông, người đàn ông này (người chồng) làm việc chung với vợ mình để nuôi dưỡng hai hoặc ba đứa con; đây là một bức tranh gia đình hiếm hoi “gia tăng” trong Xã hội của chúng ta. Thường hơn, chúng ta thấy các gia đình chỉ có mẹ hoặc bố; sự ổn định trong hôn nhân hướng tới nhiều lần ly dị, tái hôn, và sự hình thành các gia đình-không phải ruột thịt (có quan hệ do sự đi bước nữa của bố/mẹ); những sự đảo lộn về vai trò bố/mẹ-con cái, là nơi mà người trẻ tuổi chấp nhận những cách cư xử của người cha/mẹ (như là việc chăm sóc, ủng hộ, hoặc nuôi dưỡng) và cha/mẹ tìm cách làm hài lòng con cái hoặc để đạt được sự chấp thuận của đứa con; những sự liên minh giữa cha/mẹ-con cái mà mỗi người cha hay mẹ thiên vị một hoặc hai đứa con của họ để chống lại người mẹ hay người cha của họ và những đồng minh gia đình của người cha/mẹ; hoặc sự liên quan quá mức giữa cha/mẹ-con cái – cha mẹ trở nên vướng víu với những hoạt động, bài tập ở trường, và lối sống của con cái họ.24 Thật khó để ngạc nhiên về một số thành viên gia đình, bao gồm những đứa con trẻ tuổi, hoang mang về các vai trò của chúng và bị ngăn chặn khi khủng hoảng gây ra áp lực và không ai biết người nào định làm điều gì.
4.Thiếu sự ổn định về môi trường.
Các vấn đề trong gia đình thường xảy ra bên ngoài căn nhà. Chúng ta đã đề cập đến những khủng hoảng, những quan điểm của Xã hội về vấn đề gia đình đang thay đổi, và những sức ép trong công việc gây ra sự xáo trộn đối với một số gia đình. Truyền hình đã làm ngột ngạt sự giao tiếp đối với nhiều gia đình, nó thay thế cho sự hòa hợp, và nó giới thiệu các chương trình vẽ lại một quan điểm tích cực chung về gia đình.25 Thêm vào đó, thường có những bộ phim, những sự liên kết của các công ty (tập đoàn), những sự mất việc bất ngờ, hoặc các chiều hướng suy giảm về kinh tế, đã ném một số gia đình ra ngoài căn nhà của họ và nơi mà họ đang làm việc (tình trạng mất việc làm/layoff).26 Hơn thế nữa, có thể có sự phát hiện ra căn bệnh AIDS nơi một thành viên trong gia đình, sự quyết định của một thành viên gia đình (thỉnh thoảng là người cha) trốn chạy và không chăm nom gì đến gia đình, tình trạng báo động của nạn bạo hành trong gia đình, sự sử dụng thuốc hoặc alcohol nơi một thành viên gia đình, hoặc sự can thiệp của luật pháp, và những người khác là những người có thể làm rối loạn sự ổn định gia đình.
NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Hơn 2.300 năm trước, Plato đã nhận định rằng: những đứa trẻ mới sinh giao tiếp với những người chăm nom chúng (những người mang lại sự chăm sóc cho trẻ) bằng cách khóc và gào thét. Ý tưởng này ngày nay đã được chấp nhận rộng rãi, nhưng có một quan niệm ít phổ biến, cho rằng trẻ em lớn hơn và những người lớn cũng giao tiếp, đôi khi với cách cư xử không bình thường hoặc khó gần.27 Khi một gia đình có các vấn đề hoặc tìm đến sự tư vấn, thường có sự quan tâm về một người, như về một người mẹ nghiện rượu, người cha lạm dụng, hoặc một thiếu niên bỏ trốn, hay một đứa trẻ mười tuổi ngỗ nghịch và không thể kiểm soát được. Những thái độ và những cách cư xử rối loạn của các thành viên gia đình có nan đề này, thường là những dấu hiệu cho thấy sự không ổn định đang tồn tại trong toàn bộ gia đình. Như những sự giao tiếp bằng việc khóc lóc của đứa bé là điều gì đó sai trái, vì thế cách cư xử sai lầm của một thành viên gia đình lớn tuổi hơn có thể là một mấu chốt – tất cả đều không tốt tại nhà.
Các vấn đề gia đình có thể ảnh hưởng đến nhiều người trong nhiều cách khác nhau. Tuyệt vọng, thất vọng, sầu não, giận dữ, lo lắng, hoặc những cảm giác vô dụng thường được đề cập đến trong các buổi tư vấn gia đình. Bạo hành trong gia đình, hoặc sự lạm dụng lời nói có thể phản ánh sự thất vọng trên các vấn đề gia đình, và thỉnh thoảng có nhiều hơn một thành viên gia đình sẽ rút lui cách vật lý hoặc cố gắng thoát khỏi các vấn đề với sự giúp đỡ từ alcohol hoặc các loại thuốc kích thích khác. Hành động trái đạo đức về tình dục, sự điều chỉnh những khó khăn, sự bác bỏ, sự chểnh mảng, các vấn đề thuộc lý thuyết, sự thất vọng, sự rút lui tâm lý, những sự gãy đổ trong giao tiếp, những sự thất bại trong công việc, không quyết định được nghề nghiệp, và ngay cả sự loạn luân – tất cả đều đã được quan sát như là một sự phát triển tự nhiên của những căng thẳng gia đình.28
Thỉnh thoảng các vấn đề gia đình được giữ kín khỏi những người bên ngoài. Chỉ trong sự riêng tư của căn nhà là có bằng cớ của sức ép gia đình. Thêm vào đó là những sự gãy đổ trong giao tiếp – đã được đề cập đến sớm hơn; các thành viên của những gia đình rối loạn chức năng có thể tránh né hoặc làm ngơ lẫn nhau; lạm dụng nhau cách vật lý hoặc tình dục; cố gắng vận động hoặc điều khiển lẫn nhau; khiển trách nhau về các vấn đề gia đình; hoặc làm tổn hại nhau bằng lời nói như chỉ trích, lên án, châm chọc, hoặc khinh thường nhau bằng những lời bình luận. Họ thường thiếu lòng tin, những cảm giác tự ti mặc cảm, không hợp tác, cãi lẫy về những việc không quan trọng, và thỉnh thoảng xoa dịu nhau, giải quyết với nhau bằng “đôi găng tay-con nít” – với một nổ lực nhằm duy trì sự bình yên trong một tình huống gia đình hay thay đổi.29
Sự trưởng thành thuộc linh là có thể, nhưng chắc chắn sẽ gặp không ít khó khăn trong một môi trường như kể trên. Không dễ dàng để trở nên một Cơ Đốc Nhân trưởng thành khi cuộc sống gia đình của họ ngập tràn mâu thuẫn, cùng những cách cư xử và những thái độ mang tính hủy phá bên trong.
TƯ VẤN VÀ CÁC NAN ĐỀ GIA ĐÌNH
Những người tư vấn thường có chiều hướng tập trung vào mặt tiêu cực. Người ta tìm đến gặp chúng tôi với những câu chuyện về sự khốn khổ và mâu thuẫn của họ, vì thế thật là dễ để bỏ nhỡ mặt tích cực của cuộc sống gia đình ngày hôm nay. Tuy nhiên, một bảng báo cáo từ Hiệp Hội Tâm Thần Học Hoa Kỳ (the American Psychiatric Association) đã nhận định: sự thay đổi gia đình không phải tất cả đều là tiêu cực. Mặc dầu các tỉ lệ ly dị cao, sự “chịu đựng” hôn nhân (thời gian-hôn nhân) gia tăng trong những năm gần đây. 3/4 các cuộc hôn nhân lần đầu tiên được trông chờ đến hai mươi năm cuối, một nửa trong số đó sẽ tiếp tục cho ba mươi năm trước, và một trong năm cặp sẽ tổ chức kỷ niệm ngày cưới vàng của họ (50 năm). Mặc dù các tỉ lệ thiếu niên mang thai là rất cao, và có vô số trẻ em tự lo liệu cho bản thân tại nhà, khi bố mẹ đi làm hay vắng nhà (nhất là sau khi chúng tan trường), các gia đình nhỏ hơn tạo cho trẻ em nhiều sự tiếp xúc thân mật hơn với cha mẹ của chúng, những cơ hội giáo dục tốt hơn, và nhiều phụ nữ đã có thể nối kết công việc và việc chăm sóc con cái thành công.30
Tuy nhiên, đôi khi ngay cả các gia đình tốt nhất cũng có các vấn đề, và một số có thể tìm đến bạn để được tư vấn. Như là một người tư vấn gia đình, bạn có thể sử dụng một trong vài mục tiêu được giả định là đúng, nhưng không nhất thiết là đúng đối với phương pháp chữa trị-gia đình. Nhiều mục tiêu này được tóm tắt trong Bảng 29-1 và hầu hết đều được miêu tả chi tiết hơn nhiều, bởi các tác giả của những cuốn sách viết về phương pháp chữa trị gia đình.31 Nhiều mục tiêu được sử dụng thường xuyên, chúng được nhân dạng với những cái tên của những người phát triển chúng: Bowen’s Family Systems Therapy, Satir’s Conjoint Family Therapy, Haley’s Problem-Solving Therapy, Minuchin’s Structural Therapy, Patterson’s Social Learning Therapy, và Ackerman’s Biopsychsocial Therapy là các tên trong số những tên tuổi nổi tiếng nhất.
Bảng 29-1
Những Mục tiêu đối với sự Tư vấn về Hôn nhân và Gia đình
Mục tiêu:
Những Dấu chỉ Đặc biệt
Cổ điển:
Đây là mục tiêu phân tâm học truyền thống. Một thành viên gia đình được xem như là bệnh nhân, đang ở trong sự tư vấn lâu dài với bác sĩ chuyên khoa chữa trị; bác sĩ sử dụng các phương pháp chữa bệnh để chữa trị các vấn đề riêng lẻ. Như là những xung lực riêng lẻ, điều này được giả định – hôn nhân và gia đình sẽ bị ảnh hưởng một cách tích cực.
Cộng tác:
Trong mục tiêu này, người chồng và người vợ, hoặc cả hai hay hơn hai thành viên gia đình khác gặp riêng lẻ những người tư vấn khác nhau. Những người tư vấn có thể tham khảo định kỳ, so sánh những chú ý và chia sẻ thông tin có thể có lợi cho nhau.
Đồng thời(xảy ra, tồn tại triểnhoặc thực hiện nhưng vào cùng một thời gian):
Tại đây các thành viên gia đình khác nhau được tư vấn riêng lẻ vớicùng một người tư vấn . Điều này sẽ giúp cho người tư vấn có vọng thành công cùng với các thành viên gia đình khác nhau, một số người chỉ trích đã xem xét về sự thiên vị hay về khả năng người tư vấn để duy trì sự trung lập và kiềm lại việc đứng ở phía bên nào (thiên vị). Sự thay đổi này là sự tư vấn liên tiếp cho người phối ngẫu hoặc một thành viên gia đình nào đó có được sự tư vấn, và sau đó, sự kết thúc theo sau, một thành viên gia đình khác bắt đầu (sự tư vấn và kết thúc), và cứ như thế tiếp diễn.
Liên kết:
Ở đây gia đình gặp gỡ tư vấn chung với nhau. Người tư vấn giả sử rằng gia đình hợp tác như là một hệ thống Xã hội. Sự tư vấn dạy mỗi người về hệ thống để hành động khác nhau, vì thế họ sẽ có sự hiểu biết nhiều hơn, giao tiếp tốt hơn, và có cách cư xử tổn hại ít hơn.
Cách Cư xử:
Các mục tiêu này đang được học tập trong sự tư vấn về cách cư xử.
được thay đổi:
Các vấn đề được định nghĩa trong các thuật ngữ của cách cư xử mà một hoặc hơn một thành viên gia đình có thể thích được kết thúc, được giảm, gia tăng, được thay đổi, hoặc được phát triển. Trong sự tư vấn, những cách cư xử tổn hại không nên học tập, và chúng là những kỹ năng và những cách cư xử mới được học tập.
Khủng hoảng:
Ở đây người tư vấn giả định rằng toàn bộ các gia đình sẽ tìm đến sự giúp đỡ về việc giải quyết những khủng hoảng của họ. Gia đình gặp gỡ nhau và được giúp đỡ trong một số phương cách:
• Đưa ra sự trợ giúp tức thì – người tư vấn luôn sẵn sàng khi cần đến;
• Định nghĩa vấn đề như là một nhu cầu gia đình, hơn là một vấn đề riêng lẻ, mặc dù một thành viên gia đình có thể đang thể hiện những triệu chứng quan trọng;
• Tập trung vào hiện tại, hơn là phân tích về quá khứ;
• Làm giảm những căng thẳng gia đình bằng phương tiện tâm lý và thỉnh thoảng bằng phương tiện dược lý;
• Giúp đỡ giải quyết căng thẳng sản sinh-khủng hoảng: điều này cũng dạy các gia đình cần giải quyết các vấn đề như thế nào; và
• Các nguồn nhân dạng của sự chuyển dời – các gia đình có thể được giúp đỡ trong tương lai.
Giải quyết:
Làm việc với toàn bộ các gia đình, người tư vấn cần nổ lực dạy về
Mâu thuẩn:
sự giải quyết các mâu thuẫn và những kỹ năng giải quyết-vấn đề. Thỉnh thoảng có sự nổ lực để thay đổi toàn bộ cấu trúc gia đình bằng cách giao các nhiệm vụ mới, dạy các vai trò mới, thay đổi các vai trò, hoặc dạy những kỹ năng giao tiếp mới mẻ.
Hợp đồng:
Tại đây, các đôi vợ chồng mới cưới và các thành viên gia đình được giúp đỡ để có và giữ được những cuộc tranh cãi gia đình, chúng có những thể hiện hoặc những cách cư xử đã được đồng ý-với nhau – hướng tới những đặc ân đặc biệt (như là các giải thưởng dành cho điều gì thành công) hoặc hướng tới sự sửa trị. Đây là một hình thức của phương pháp chữa trị thay đổi cách cư xử mà tất cả những người tham dự đồng ý về cách cư xử được thay đổi và mỗi người đồng ý về những kết quả đi kèm, nếu như có sự thay đổi hoặc không có sự thay đổi nào.
Kết hợp:
Đây là một sự kết hợp của hai hoặc hơn hai điều trên. Đây là một mục tiêu “nắm-tất cả” – Có thể là khó khăn để áp dụng vào thực tế.Ngoài những lý thuyết này ra, còn có hai phương cách quan trọng mà chúng ta có thể xem xét về gia đình trong sự tư vấn. Gia đình có thể là một hệ thống ủng hộ mà các thành viên trong đó đem lại sự giúp đỡ và sự hướng dẫn cho nhau, hoặc gia đình như là một đơn vị – có thể được xem như là một hệ thống chữa trị có thể nhận sự giúp đỡ và sự chữa trị trong sự tư vấn.
1.Gia đình như là một hệ thống ủng hộ. Mặc dầu có nhiều gia đình rải rác khắp địa cầu (thuộc địa lý) hoặc phân chia bởi những sự bất đồng và sự căng thẳng, gia đình mở rộng (là gia đình bao gồm ông bà nội/ngoại, cô/dì/mợ/thím/bác, chú/cậu/dượng/bác, và anh/chị/em họ) cũng có thể cung cấp sự giúp đỡ trong nhiều cách khác nhau.32 Một cách lý tưởng, gia đình:
• Tập hợp và phổ biến thông tin về thế giới.
• Đem lại các giá trị và những sự hướng dẫn về sự phát triển các niềm tin tôn giáo và các tiêu chuẩn đạo đức.
• Cung cấp một nơi mà những cá thể có thể nhận được thông tin phản hồi về cách cư xử của họ.
• Dạy dỗ các kỹ năng căn bản, bao gồm các mối quan hệ con người và những kỹ năng giải quyết mâu thuẫn.
• Đem lại sự hướng dẫn trong việc giải quyết các vấn đề.
• Cung cấp thông tin bên ngoài các nguồn giúp đỡ.
• Làm trung gian hòa giải những cuộc cãi vã.
• Đem lại sự trợ giúp thực tế khi các nhu cầu xuất hiện.
• Là một nơi trọ để nghỉ ngơi, hồi phục, và giải trí.
• Đem lại cho người ta một nhân dạng và một nơi họ cảm thấy được chấp nhận.
• Điều khiển cách cư xử khi nó đi ngoài trình tự (khi nó “lộn xộn”).
• Giúp đỡ mọi người kiểm soát được những xúc cảm như là lo lắng, thất vọng, lầm lỗi, nghi ngờ, hoặc những cảm giác vô dụng.
• Đem lại sự ủng hộ trong suốt những lúc khủng hoảng và qua các giai đoạn dài hơn, có nhiều liên quan tới việc điều chỉnh đối với sự mất mác và sự phân ly.
Giống như nhiều cá thể, các gia đình đều có sự thay đổi và trải qua các chu kỳ. Chẳng hạn như, một đứa trẻ chưa đến tuổi đi học (trước tuổi đi học) có một kinh nghiệm gia đình khó khăn hơn nếu khi đối diện với điều đó nó là một sinh viên đại học, một người lớn mới lập gia đình, hoặc cha/mẹ của hai hoặc ba đứa con. Khi con cái của chúng ta lớn lên thành những đứa thiếu niên, khi chúng rời gia đình và lập gia đình, và khi chúng ta bước tới cuộc sống sau này (già hơn), những kinh nghiệm của chúng ta sẽ thay đổi nhiều hơn như khi chúng ta còn là các thành viên gia đình. Nếu như có sự ly dị, tái hôn, đau bệnh nghiêm trọng, hoặc sự qua đời của các thành viên gia đình, kinh nghiệm về toàn bộ gia đình sẽ lại thay đổi nữa.33
Khi những thay đổi này xảy ra, các thành viên gia đình thường ủng hộ, giúp đỡ, hướng dẫn, và khích lệ lẫn nhau. Ngay cả trong các gia đình có chức năng lộn xộn, nơi có những xung đột và những sự cãi lẫy về các việc không quan trọng là phổ biến, các thành viên gia đình có chiều hướng nâng đỡ lẫn nhau trong những lúc thay đổi và khủng hoảng.
Các thành viên gia đình thường được những người hàng xóm, bạn bè, những đồng nghiệp, và các thành viên trong Hội Thánh giúp đỡ. Các giáo sư ám chỉ đến mạng lưới này của những người thân thuộc và bè bạn như là một hệ thống giúp đỡ.34 Hầu hết chúng ta có được sự giúp đỡ từ hệ thống những người nâng đỡ chúng ta, và hầu hết chúng ta là một phần của một số hệ thống có thể giúp đỡ và ủng hộ những người khác. Thêm vào đó, việc đem lại sự chăm sóc và hướng dẫn, các hệ thống ủng hộ cung cấp sự chấp nhận, đem lại sự huấn luyện những kỹ năng về Xã hội và những kỹ năng đối đầu như thế nào, sự khích lệ trong suốt những lúc thay đổi, giúp đỡ để có được ý chí, năng lực hoặc tiết độ, và một nguyên nhân cho niềm hy vọng. Có bằng cớ cho thấy người ta có các hệ thống ủng hộ phát triển-tốt, họ có chiều hướng ít bệnh tật về trí não và vật lý, và có thể đối diện tốt hơn với căng thẳng.35
Mặc dầu nhiều người suy nghĩ về gia đình như là hệ thống ủng hộ chính yếu của họ, đôi lúc toàn bộ các gia đình cần ủng hộ. Sự ủng hộ này thường đến từ nhiều cá thể và từ các gia đình khác trong cộng đồng, đồng thời sự giúp đỡ cũng thường đến từ Hội Thánh nữa. Khi làm việc chung với nhau, các gia đình trong cùng một Hội Thánh có thể giúp đỡ các gia đình khác và những người khác, khi họ gặp khủng hoảng và đối diện với những thực tế của cuộc đời. Như là những người phụ gia trong việc tư vấn Cơ Đốc, bao gồm sự tư vấn gia đình, các gia đình ủng hộ trong Hội Thánh và trong cộng đồng ở bên ngoài, có hoàn cảnh khác nhau.
2.Gia đình như là một hệ thống chữa lành. Tuy nhiên, có những lúc khi gia đình là một phần (thỉnh thoảng là một phần chủ yếu) của các vấn đề của người được tư vấn. Ngay cả khi các thành viên gia đình thành thật muốn được giúp đỡ, thỉnh thoảng họ can thiệp vào sự tư vấn và gây ra sự căng thẳng nhiều hơn là việc họ được sự thư giãn. Bởi vì những ảnh hưởng này, nên một số người tư vấn thích làm việc với toàn bộ các gia đình hơn, ngay cả khi chỉ có một thành viên gia đình dường như chỉ có một nan đề.
Những người tư vấn gia đình thường giả định rằng, các vấn đề của một cá thể chẳng bao giờ tồn tại một mình. Như chúng ta biết, gia đình làm rất nhiều điều để hình thành hay định hướng cách cư xử con người cho từng thành viên, cung cấp các giá trị và những niềm tin, đồng thời dạy dỗ người khác nên giải quyết những khủng hoảng ra sao. Nếu như một thành viên gia đình đang có các vấn đề riêng, điều này có thể chỉ ra một số hoặc nhiều hơn về những thái độ gia đình và sự giao tiếp của người được tư vấn khi điều này xảy ra đối với người được tư vấn. Khi một người tìm đến sự tư vấn, lúc này người ấy có thể đang chịu đựng tình trạng mà các vấn đề thấy được của người này là dấu hiệu cho thấy có điều gì đó không thích hợp (hoặc sai) đối với gia đình. Cách đối xử của người được tư vấn sẽ không được giúp đỡ gì nhiều nếu như người được tư vấn vẫn tiếp tục sống trong một gia đình không lành mạnh. Thay vì thế, nếu như người được tư vấn bắt đầu thay đổi cách cư xử và cải thiện nó, điều này có thể gây ra sự hoang mang và thậm chí là rối loạn tùy theo những phương cách tác động của gia đình. Sự hoang mang gia đình dần dần có thể gây ra nhiều vấn đề hơn nữa cho người được tư vấn.
Chẳng hạn như, xem xét một gia đình có ba thành viên, trong đó người cha là một người nghiện rượu. Khi người cha còn uống rượu bao lâu, thì người mẹ và đứa con có thể có cùng một mục đích rõ ràng: để bảo vệ và cung cấp cho chính họ và làm việc nhằm thay đổi thói quen uống rượu của người cha nghiện ngập này. Tuy nhiên, chúng ta hãy giả sử rằng người cha nghiện rượu này tìm đến sự chữa trị, ngừng việc uống rượu lại, và (giả sử) quyết định về vai trò của ông là trụ cột trong gia đình. Đột nhiên, đứa trẻ, nhưng đặc biệt là người mẹ, có thể sẽ cảm thấy có ít mục đích trong cuộc sống. Như là một kết quả nghiên cứu, người mẹ có thể thất vọng, vì thế người cha và đứa con hợp tác chăm sóc người mẹ. Trong một gia đình (và có thể trong nhiều gia đình), một sự sắp xếp bấp bênh tương tự sẽ tiếp tục kéo dài trong nhiều năm. Bất cứ khi nào người chồng uống rượu, người vợ sẽ phàn nàn, nhưng ngược lại thì mọi việc dường như ổn thỏa. Khi ông chồng ngừng uống rượu, người vợ trở nên thất vọng và cảm thấy quá cực nhọc để sống từ lúc ông bắt đầu uống rượu trở lại. Khi điều này xảy ra, bà tìm cách cải thiện, và chu kỳ lại tiếp tục. Trong khi đó, đứa trẻ lớn dần trong một gia đình không ổn định triền miên.
Rõ ràng là gia đình này có thể có ích nhờ sự giúp đỡ và đó là mục tiêu của các hệ thống tiến tới sự tư vấn. Các vấn đề của một cá thể không tồn tại với sự cô độc trong Xã hội, theo như các nhà thần học hệ thống: “Gia đình được tạo dựng và gia đình là rất quan trọng trong việc hình thành nên cách cư xử con người, theo sau đó là tất cả các mối quan hệ con người được cải thiện, các gia đình phải thay đổi những phương cách của họ về chức năng; vì thế, họ sẽ không nuôi dưỡng các phương thức gây tổn hại vì sự can thiệp của nó và làm những gía trị truyền thống tổn hại hoặc không hiệu quả về cách cư xử tồn tại lâu dài.”36 Người tư vấn các hệ thống nổ lực giúp các gia đình thay thế cách cư xử cũ bằng những phương cách tốt hơn và mới mẻ để đối diện.
Trong khi người được tư vấn riêng lẻ có thể thỉnh thoảng được tư vấn một mình, thông thường thì các thành viên gia đình cùng nhau tìm đến sự tư vấn như là một đơn vị. Người tư vấn quan sát sự tác động của gia đình, rồi chỉ ra những cách mang đặc điểm nào trong quan hệ của họ, làm trung gian hòa giải những cuộc cãi vã của họ, và dạy họ những cách hiệu quả hơn để giao tiếp và quan hệ với nhau. Các thành viên gia đình học tập lắng nghe như thế nào, thể hiện những suy nghĩ và những cảm giác của họ ra sao, mọi thứ nên uyển chuyển, hiểu nhau thể nào, giải quyết mâu thuẫn hiệu quả hơn, và phát triển sự nhận biết và ủng hộ nhau nhiều hơn. Đôi khi một gia đình sẽ phát hiện ra điều gì đó đơn giản, như những lần tổ chức tiệc tùng nhằm tạo sự thân mật trong gia đình, có thể giúp giảm bớt căng thẳng và kích thích sự kết hợp gia đình với nhau.37 Thỉnh thoảng, khi họ làm việc chung với nhau, các thành viên gia đình đưa ra những giải pháp cho nan đề của riêng họ, những giải pháp mà họ có thể cố gắng và thảo luận trong các buổi tư vấn sau đó. Vì vậy, trong nhiều lãnh vực, tư vấn gia đình là một hình thức đặc biệt của việc tư vấn nhóm, mà trong đó tất cả các thành viên trong nhóm có quan hệ với nhau.38
Như các hình thức khác của việc tư vấn, các mục tiêu gia đình làm việc tốt nhất nếu như ít nữa họ có một sự hướng dẫn tối thiểu. Một chuyên gia chữa trị nhiều kinh nghiệm, đã đưa ra một tiến trình bảy-bước.39
Bước 1:
Đáp ứng cách khẩn cấp. Các gia đình hầu như thường yêu cầu được tư vấn nhằm đáp ứng trước sự khủng hoảng hoặc trong trường hợp khẩn cấp. Nhiệm vụ đầu tiên của người tư vấn là mang lại sự tái chắc chắn và thể hiện sự vui vẻ để giúp đỡ. Thỉnh thoảng bạn có thể có những gợi ý tức thì để giúp gia đình có thể tiếp tục “chịu đựng” cho tới khi có thời gian gặp gỡ nhau qua một cuộc hẹn. Cuộc hẹn đầu tiên này nên được diễn ra sớm; đôi khi bạn có thể quyết định gặp gia đình ngay lập tức. Tuy nhiên, ngay cả trong thời gian khủng hoảng này, cố gắng không giành quyền hoặc cho phép các thành viên gia đình trở nên phụ thuộc vào bạn. Công việc của bạn là mang lại sự hướng dẫn chớ không phải là kiểm soát họ.
Bước 2:
Tìm kiếm sự tập trung gia đình. Gia đình thường kết luận: một thành viên nào đó là nguồn của mọi nan đề. Và mọi người trong gia đình sẽ khích lệ bạn làm việc với người được cho là đang có nan đề. Họ có thể sẽ ngạc nhiên khi bạn đề nghị rằng toàn bộ gia đình đều liên quan đến sự tư vấn. Thỉnh thoảng bạn có thể phải bắt đầu với người có nan đề đó, và từ từ kéo các thành viên gia đình khác vào.
Chuyên gia chữa trị cho gia đình, Frank Pittman đã viết: “Tôi thấy bất kỳ ai đến” – nếu một ai đó quan trọng nhưng vắng mặt, người tư vấn này cần gọi hoặc viết một ghi chú giải thích lý do tại sao toàn bộ gia đình nên gặp gỡ chung với nhau. Trẻ em không phải lúc nào cũng được khích lệ để có mặt, trừ khi chúng có xu hướng rối loạn – “cả nhóm tập trung lại, không phải đặt nền tảng trên sinh vật học, trên sự gần gũi, hoặc lầm lỗi; nhưng căn bản là dựa trên năng lực. Bất cứ người nào có năng lực để chấp nhận hoặc ngăn cản sự thay đổi, đều phải được tính vào.”40
Bước 3:
Định nghĩa khủng hoảng. Khi bạn lắng nghe các thành viên gia đình miêu tả lại nan đề, hãy cố gắng tìm các câu trả lời đối với một số câu hỏi. Điều gì xảy ra đối với khủng hoảng này? Tại sao nó xảy ra lúc này? Lần cuối cùng có sự bình an trong gia đình, trước khi có khủng hoảng là khi nào? Có phải có một điều gì đó như điều này đã từng xảy ra trước đó không?
Điều này có thể mất vài buổi trước khi bạn bắt đầu đi vào các tình huống cụ thể. Thỉnh thoảng bạn sẽ phải giữ thái độ thăm dò cho tới khi bạn có được một bức tranh rõ ràng về các vấn đề của gia đình, và có những phương cách can thiệp. Bạn có thể phải thừa nhận nhiều lần: “Tôi không hiểu”, hoặc “Hãy nói với tôi nhiều hơn về nó”, cho tới lúc mọi thứ có ý nghĩa đối với bạn. Một cách định kỳ, một chuyên gia chữa trị vẫn cần nắm những cuộc hội đàm cá nhân với các thành viên gia đình khác,41 được đặt nền tảng trên giả thuyết: một hoặc hai người trong gia đình, bao gồm con cái hoặc ông bà nội/ngoại, có thể đưa ra một bức tranh rõ ràng hơn về những động lực gia đình.42
Bước 4:
Giúp mọi người bình tĩnh. Trước khi gia đình có thể làm việc để cải thiện tình huống, có thể là cần thiết để đem lại sự tái chắc chắn, khi bạn thể hiện sự điềm tĩnh làm gương cho mọi người, và giúp họ thấm nhuần niềm hy vọng. Tại điểm này, bạn có thể chia sẻ những kết luận đầu tiên của bạn về điều đang gây ra các vấn đề trong gia đình.
Bước 5:
Đề nghị thay đổi. Điều này liên quan tới việc đưa ra những gợi ý và nhẹ nhàng hướng dẫn khi người ta quyết định điều cần thay đổi, điều này nên được nổ lực. Có thể bạn muốn giúp gia đình thương lượng để đạt được một số thỏa thuận về những cách cư xử mà mỗi thành viên gia đình sẽ đồng ý thực hiện sau buổi tư vấn. Bạn có thể dùng thời gian thảo luận về sự giao tiếp hoặc chỉ ra các thành viên nào trong gia đình đã giao tiếp “sai” như thế nào, khi họ giao tiếp với nhau. Có thể có nhu cầu cần phải cân nhắc lại về những phép tắc của gia đình, các vai trò, những sự trông đợi thiếu thực tế, những giới hạn, hoặc những phương cách tốt hơn để mọi người trong gia đình thân thiết với nhau. Các bậc cha mẹ có thể cần sự giúp đỡ trong việc học hỏi để được khẳng định hơn.43 Thành viên nào trong gia đình có nan đề có thể cần được hướng dẫn trong việc thay đổi cách cư xử, và gia đình có thể cũng cần sự giúp đỡ trong việc điều chỉnh đẻ phù hợp với sự thay đổi này. Gia đình có thể cần sự giúp đỡ trong việc học hỏi quan hệ với nhau trong những cách thích hợp với những nguyên tắc trong Thánh Kinh. Tất cả những điều này sẽ mất nhiều thời gian cho việc thảo luận và thực hành những cách cư xử mới trong phòng tư vấn và giữa các buổi tư vấn.
Bước 6:
Giải quyết sự kháng cự để thay đổi. Sau khi bạn bắt đầu có những gợi ý, bạn sẽ nhanh chóng phát hiện ra ai là người hợp tác và ai là người kháng cự lại trong việc thay đổi. Thường người kháng cự nhiều nhất không phải là thành viên gia đình có nan đề đã được nhân dạng trước tiên.44 Thỉnh thoảng có một hoặc hơn một người sẽ chỉ trích, tìm cách rút lui khỏi việc tư vấn, hoặc nổ lực (có lẽ là vô thức) vận động các thành viên gia đình khác từ chối việc tư vấn; vì thế, sự thay đổi bị ngăn chặn. Đôi lúc có thể bạn phải cần chỉ ra hình tam giác và đường vòng, là tiến trình tư vấn bị ngăn chặn, như thế nào!
Tại điểm này, bạn đã chuyển sang sự căng thẳng đã gây ra khủng hoảng và đang giải quyết những đặc điểm trở ngại bất ngờ mà gia đình yêu chuộng. “Sự thương lượng về những nguyên tắc cố hữu của gia đình có thể là một tiến trình khó khăn và lâu dài, đồng thời gây ra sự đe dọa cho gia đình”.45 Tại đây, một người tư vấn cần những kỹ năng từ những người tận tụy46 mà họ có thể giúp bạn tìm được nhiều người có động lực thay đổi, ngay cả khi họ cảm thấy bị đe dọa, lầm lỗi, giận dữ, hoặc thiếu kiên nhẫn.
Bước 7:
Kết thúc. Sự khủng hoảng mà gia đình đem đến phòng tư vấn dường như sẽ biến mất trong một thời gian ngắn. Nhiệm vụ của bạn giống như là một người tư vấn để giúp đỡ gia đình đối diện với tình huống tức thì, và học tập để thắng được những đặc điểm trở ngại bất ngờ của họ như thế nào. Điều này sẽ trang bị cho họ tốt hơn trong việc quan hệ với nhau và học tập cách giải quyết những khủng hoảng ra sao trong tương lai. Khi bạn hoặc họ cảm thấy tiến trình không tiến xa hơn, đây là thời điểm để có thể chấm dứt việc tư vấn. Để làm được điều này, cố gắng mở cái cửa chính ra để các thành viên trong gia đình có thể quay trở lại cho sự giúp đỡ vào lần tới, nếu như họ lựa chọn làm điều này trong tương lai.
NGĂN CHẶN CÁC NAN ĐỀ GIA ĐÌNH
Bill Cosby là một chuyên gia trong việc giải trí, với học vị tiến sĩ về giáo dục, và với sự thành công to lớn như là một diễn viên hài, đồng thời ông cũng là tác giả của một cuốn sách bán chạy nhất. Khi cuốn sách của ông viết về cương vị làm bố xuất hiện trên thị trường,47 hàng ngàn người vội vã tìm đến các tiệm sách để mua nó. Có lẽ đối với nhiều người, cuốn sách này là cuốn sách hay nhất và đầu tiên mà họ mua được trong vòng nhiều năm. Nó là một cuốn sách hài hước và dễ đọc, nhưng nó làm thay đổi nhiều thứ với nhiều giai thoại nằm rải rác trong cuốn sách là một số hướng dẫn chân thật đối với việc làm một ông bố hiệu quả.
Các chuyên gia viết về gia đình thường đưa ra những hướng dẫn trực tiếp hơn đối với việc ngăn chặn các vấn đề. Chẳng hạn như, trong một tập rất hoàn hảo viết về nhiệm vụ của gia đình, Charles Sell đã viết về sự hữu dụng của các sinh viên nghiên cứu được một số Hội Thánh bảo trợ và những hội đoàn về cuộc sống gia đình, dạy dỗ về các vấn đề gia đình trong các lớp Trường Chúa Nhật và từ các bài giảng, những buổi huấn luyện các cặp vợ chồng về việc làm phong phú cuộc hôn nhân và những kỹ năng làm bố/mẹ, kích thích những sự tận tụy với gia đình, khích lệ các buổi tối gia đình gặp gỡ thường xuyên, đặc biệt là tại nhà là nơi có con cái còn nhỏ, khởi xướng các chương trình cắm trại gia đình, hoặc phát triển những khu nghỉ ngơi cho các gia đình; có một số gia đình gặp gỡ chung với nhau theo định kỳ, để họ khích lệ nhau và chia sẻ những quan tâm và các vấn đề của họ cho nhau.48
Tuy nhiên, nhiều người né tránh các loại chương trình này. Từ khi hầu hết các gia đình là trung tâm ở trong Hội Thánh địa phương, những người không tham dự có thể nhỡ nhiều cơ hội trong việc huấn luyện và trong việc làm phong phú cho gia đình mà những giáo đoàn ở địa phương gởi đến giúp đỡ. Có phải có khả năng – các chương trình trên đài hoặc trên truyền hình và các cuốn sách phổ cập hơn, như của Cosby – chỉ là sự giúp đỡ mang tính ngăn chặn mà một số người nhận, phải không?
Người tư vấn Cơ Đốc phải học tập sáng tạo trong việc ngăn chặn các vấn đề gia đình. Thêm vào đó, các chương trình mang tính ngăn chặn được đặt nền tảng trên Nhà thờ, có thể là khôn ngoan để làm việc với những trường học, các tổ chức cha/mẹ-thầy/cô giáo, những câu lạc bộ dịch vụ cộng đồng (như Rotary hoặc Kiwanis), các văn phòng đại diện chính phủ, các nguồn thông tin, hoặc những giáo đoàn gia đình được thành lập.49 Những văn phòng đại diện Xã hội có thể có các giá trị và những quan điểm về gia đình khác với các giá trị và các quan điểm của các Cơ Đốc Nhân,50 nhưng trừ khi chúng ta có thể thâm nhập vào cộng đồng với những sự hướng dẫn về cuộc sống gia đình; chúng ta dường như thấy được một tình trạng của các vấn đề vẫn tiếp tục mang lại cho quá nhiều người trong việc tư vấn gia đình.
NHỮNG KẾT LUẬN VỀ CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Một số gia đình có các vấn đề hoặc những kinh nghiệm hợp nhất được chia sẻ bởi chỉ một số người khác. Các gia đình theo quân đội,51 các gia đình có bệnh tật về não,52 các gia đình của những người tư vấn chuyên nghiệp,53 những gia đình của các giáo sĩ,54 các gia đình của những người nổi tiếng, các gia đình của những vận động viên chuyên nghiệp, các gia đình vô gia cư,55 các gia đình của những người nghiện rượu,56 các gia đình có những đứa con còn trẻ tuổi,57 các gia đình có những người bị bệnh không cứu chữa được, các gia đình của tù nhân,58 hoặc các gia đình của các nạn nhân AIDS59 – trong số những người này đều có các nhu cầu đồng nhất và những căng thẳng, họ có thể yêu cầu có sự điều trị chuyên nghiệp với sự tư vấn đặc biệt.
Không một tư vấn nào có thể tương tự với tất cả các nhóm này. Tuy nhiên, mỗi người chúng ta có thể lắng nghe, và mỗi chúng ta có thể học tập từ các gia đình, ngay cả khi chúng ta làm việc chung với họ. Mục tiêu của người tư vấn là luôn luôn sẵn sàng, vui vẻ để Đức Chúa Trời sử dụng; khi Ngài đụng chạm vào cuộc sống của họ, họ sẽ nhạy bén với sự hướng dẫn của Đức Thánh Linh khi họ tìm kiếm Ngài, ngõ hầu nhờ đó chúng ta có thể mang lại sự chữa lành cho các gia đình cần sự giúp đỡ.
Tuy nhiên, mặc dầu với những nổ lực tốt nhất của chúng ta, nhưng vẫn có một số gia đình đổ vỡ và kết thúc các cuộc hôn nhân bằng sự ly dị. Đây là chủ đề mà chúng ta lần lượt bàn đến trong chương kế tiếp.
Christian Counseling – Gary R]. Collins
CÁC SÁCH ĐỀ NGHỊ ĐỌC THÊM
Boyer, Patricia A., and Ronnald J. Jeffrey. A Guide for the Family Therapist. New York: Jason Aronson,1984.
Curran, Dolores. Traits of a Healthy Family. Minneapolis: Winston,1983.*
Figley, Charles R., and Hamilton I. McCubbin. Stress and the Family. New York: Brunner/Mazel,1983. Vol. 1: Coping with Normative Transitions. Vol. 2: Coping with Catastrophe.
Pittman, Frank S., III. Turning Points: Treating Families in Transition and Crisis. New York: Norton,1987.
Rekers, George A. Counseling Families. Waco, Tex.: Word,1988.
--------, ed. Family Building: Six Qualities of a Strong Family. Ventura, Calif.: Regal,1985.*
Sell, Charles M. Family Ministry: The Enrichment of Family Life through the Church. Grand Rapids, Mich.: Zondervan,1981.
Sherman, Robert, and Norman Fredman, Handbook of Structured Techniques in Marriage and Family Therapy. New York: Brunner/Mazel,1986.
Welter, Paul. Family Problems and Predicaments: How to Respond. Wheaton, Ill.: Tyndale,1977.
FAMILY PROBLEMS
GẦN ĐÂY CHRIS MUỐN ĐƯỢC CÓ một bữa tiệc sinh nhật lần thứ 16, nhưng không có ai tổ chức tiệc cho cô cả. Mẹ cô đã cho cô một món quà, nhưng bà không muốn căn nhà của mình đầy dẫy và náo loạn bởi “hàng đống đứa thiếu niên kéo đến và làm cho căn nhà trở nên dơ dáy và hỗn độn”. Cha của Chris đã gọi về nhà và ao ước cô có một ngày sinh nhật vui vẻ, nhưng ông cũng quá bận rộn tại văn phòng, không thể bỏ công việc để về nhà tổ chức sinh nhật cho con gái. Cheri, đứa em gái mười hai tuổi của cô, không thích gia đình mình, vì thế cô bé không về nhà cho đến lúc có thể (cô cố gắng ở lại trường hay đi đâu đó, cô chỉ về nhà khi trời đã tối hoặc chỉ về nhà khi buộc phải về). Một người chị khác của Chris, là Cindy, đã 23 tuổi, nhưng cô lại không hứng thú gì để tổ chức các lần sinh nhật của chính mình, đặc biệt là vào năm nay. Sau ba năm gai chông đầy khốn khổ và sau lần bị chồng đánh, gần đây Cindy đã ly dị chồng và bây giờ cô đang cố gắng muốn kết nối lại cuộc sống của cô với người chồng ấy.
Các thành viên trong gia đình của Chris tất cả đều là những Cơ Đốc Nhân. Vào mọi buổi sáng Chúa Nhật, hai hoặc ba người trong bọn họ dường như đều có mặt tại nhà thờ, nhưng họ chẳng bao giờ ngồi chung với nhau và họ thường đi đến nhà thờ riêng lẻ với những chiếc xe hơi khác nhau. Chủ đề tôn giáo chẳng bao giờ được đề cập đến tại nhà, và Đấng Christ dường như không mấy quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của các thành viên trong gia đình của họ.
Chris thuộc về một gia đình nơi mà mỗi người ngủ chung trong một nhà, nhưng mỗi người sống một cuộc sống khác nhau, độc lập nhau, không ai phụ thuộc ai cả. Chẳng bao giờ gia đình họ dùng bữa chung với nhau, ngay cả vào ngày Lễ Tạ Ơn (Thanksgiving) hoặc trong đêm Giáng Sinh (Christmas), và rất hiếm khi thấy được tất cả 5 thành viên trong gia đình có mặt ở nhà cùng một lúc.
Tuy nhiên, gia đình này không có vẻ như bị “vỡ ra từng mảnh”; mẹ của Chris nắm giữ tất cả mọi thứ. Với cá tính mạnh mẽ và cố chấp của bà, thật rất khó để có thể chống cự lại; điều gì có thể giải thích được lý do vì sao chồng bà thường xuyên vắng nhà. Bà có một khả năng lớn để vận động các thành viên trong gia đình, thường bằng cách làm cho họ cảm thấy mình có lỗi và mọi việc lệ thuộc vào sự chấp thuận của bà.
Chris mong thời gian trôi qua thật nhanh, mong chờ thời điểm khi cô sẽ đến tuổi 18; lúc ấy cô sẽ có thể rời gia đình, có thể sống độc lập và đi học đại học. Các bậc làm cha mẹ là những người biết rõ gia đình, cần xem xét khả năng nếu như các cô con gái của họ sẽ có thể đạp đổ tất cả; và các cô con gái cũng nên cân nhắc việc họ cần đến gia đình vào những thời điểm như thế. Tất cả các thành viên trong gia đình có vẻ như đều cần đến nhau, nhưng họ kết thân bằng cách né tránh nhau và luôn muốn làm cho người mẹ vui lòng. Trừ khi họ phải đối đầu với một sự khủng hoảng quan trọng nào đó, không giống như việc trong gia đình như vậy, có thể họ sẽ có thể tìm đến sự tư vấn.
Robert Coles là một nhà tâm thần học, ông đã nhận được giải thưởng của trường đại học Harvard – Pulitzer-Prize-winning, công việc giảng dạy của ông tập trung vào việc nghiên cứu về trẻ em. Gần đây, Coles đã nói với một nhóm các chuyên viên điều trị gia đình chuyên khoa rằng: “Tôi đã được sinh ra và tôi được giáo dục trong một gia đình. Nhiều trẻ em đã trở nên các thầy cô giáo của tôi giống như việc họ xuất thân từ nhiều gia đình. Thế nhưng, tôi đã không được huấn luyện để suy nghĩ về gia đình như là một phương tiện để kéo người ta lại gần nhau hơn, học tập lẫn nhau, đạt được sức khỏe cho nhau, và thỉnh thoảng dầu cả tập thể thất bại, ấy thế mà họ vẫn kháng cự được”. Thay vì thế, sự huấn luyện về tâm thần học của Coles lại nhấn mạnh tới những người đầy tràn với “những cách làm việc phòng thủ cùng với việc chống lại những xung lực và tranh chiến với một siêu kỷ.”1
Nhiều người tư vấn đã có những kinh nghiệm tương tự. Họ được huấn luyện để thấy những người được tư vấn như là những con người, chúng ta từng có xu hướng làm ngơ với gia đình, hoặc chỉ xem gia đình như là một sự ảnh hưởng hoặc thường xuyên gây rối trong cuộc sống của nhiều người và với những người mà chúng ta làm việc chung. Họ bị ảnh hưởng bởi nguồn thông tin hoặc bởi những bảng báo cáo từ các buổi tư vấn của chúng ta, thật là dễ dàng để kết luận rằng các gia đình ngày nay hầu như thường mang đặc điểm về sự mâu thuẫn, sự lạm dụng lời nói và vật chất, sự loạn luân, sự không chung thủy, những khủng hoảng, chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, sự không nhạy bén, và không ổn định.
Dolores Curran có thể đặt ra một thách thức với kết luận này. Trong khi cô tự do chấp nhận việc nhiều gia đình có các vấn đề, là nhà giáo dục và là người chuyên trách một mục báo, đã quyết định cách đây một vài năm: chúng ta cần nhìn xem mặt tích cực của cuộc sống gia đình. Điều này được đặt nền tảng trên sự tổng hợp ý kiến của 500 người làm việc với các gia đình, Curran đã phát hiện ra các gia đình lành mạnh có thể và thật sự tồn tại được. Cũng theo nghiên cứu của Curran, một gia đình được cho là lành mạnh khi gia đình đó:
• Biết giao tiếp và lắng nghe.
• Khẳng định và ủng hộ lẫn nhau.
• Dạy dỗ biết tôn trọng người khác.
• Phát triển một tinh thần tin cậy nhau.
• Có một tinh thần vui nhộn và óc hài hước.
• Thể hiện một tinh thần có trách nhiệm chia sẻ cho nhau.
• Dạy dỗ nên biết nhận ra điều đúng và điều sai.
• Có một tinh thần gia đình mạnh mẽ, thực hiện các nghi thức và truyền thống.
• Có sự can thiệp cân bằng giữa các thành viên với nhau.
• Có nền tảng tôn giáo được chia sẻ.
• Tôn trọng sự riêng tư của nhau.
• Có các giá trị phục vụ lẫn nhau.
• Nuôi dưỡng gia đình bằng thời gian biểu và sự hội thoại.
• Biết chia sẻ thời gian rảnh rỗi.
• Chấp nhận và tìm cách giúp đỡ với các vấn đề.2
Tuy nhiên, có nhiều gia đình thiếu đi những đặc điểm này, và thỉnh thoảng các gia đình này tìm đến những người tư vấn để được giúp đỡ. Trong những năm gần đây, tư vấn gia đình đã trở thành một công việc ngày càng phức tạp và có nhiều đặc điểm khác nhau trong lãnh vực tư vấn. Có một số học thuyết phát triển-tốt về phương pháp chữa lành-gia đình,3 có lẽ ít nhất có vài trăm kỹ thuật can thiệp gia đình được sử dụng rộng rãi,4 và các mục tiêu tư vấn khác nhau. Tuy nhiên, tại điểm cốt lõi của sự khác nhau này, có một sự đồng ý chung nhất đó là sự tư vấn gia đình cần tồn tại để cải thiện chức năng của các gia đình có sự rối loạn về chức năng, để dạy dỗ các gia đình đối diện với những căng thẳng của họ như thế nào, và để xây dựng các mối quan hệ gia đình lành mạnh ra sao.
KINH THÁNH VÀ CÁC VẤN ĐỀ VỀ GIA ĐÌNH
Các gia đình là điều thường được đề cập đến trong Kinh-Thánh, và các trang Kinh Thánh liệt kê ra nhiều ví dụ về những căng thẳng trong gia đình. Gia đình đầu tiên được Kinh-Thánh đề cập đến là gia đình của A-đam và Ê-va, gia đình này đã bị rối loạn bởi việc giết người, khi Ca-in giết em trai mình là A-bên. Áp-ra-ham đã có các vấn đề gia đình khi vợ ông là Sa-rai (lúc chưa được Đức Chúa Trời đổi tên thành Sa-ra) vẫn còn tiếp tục mâu thuẫn với nàng A-ga (một con đòi) và con của nàng là Ích-ma-ên, con trai của Áp-ra-ham. Gia-cốp và Ê-sau là hai anh em sinh đôi, mâu thuẫn kéo dài của họ càng trở nên phức tạp khi mẹ của họ là Rê-be-ca, bênh vực Gia-cốp. Đến khi Gia-cốp đã có một gia đình của riêng mình, ông đã khóc than bởi vì đứa con yêu quý của ông là Giô-sép bị các người anh ghen ghét và khước từ, và họ đã bán Giô-sép làm tôi mọi cho dân Ê-díp-tô. Nhiều năm sau đó, con cháu của Đa-vít lại là những người lạ lẫm với nhau, và chính vua đã phải từ bỏ con trai của ông là Áp-sa-lôm. Các nhà lãnh đạo thường có những vấn đề tương tự; chẳng hạn như, khi xem những việc được ký thuật trong I và II Các-vua, chúng ta thấy được một lịch sử của vô số gia đình hoàng tộc, là nơi có đầy dẫy những mâu thuẫn gia đình và việc giết hại lẫn nhau là phổ biến.
Trong các sách Cựu Ước, đặc biệt rất là đau xót và buồn thảm, là câu chuyện về thầy tế lễ Hê-li, ông là người đã hướng dẫn Sa-mu-ên khi còn trẻ tuổi. Hê-li là một đầy tớ trung thành của Đức Giê-hô-va, nhưng ông đã thất bại trong vai trò làm một người cha, có lẽ bởi vì ông liên quan quá nhiều đến công việc (thầy tế lễ) hơn là trong các nhiệm vụ làm cha của mình. Các con trai của Hê-li là những đứa vô dụng, chúng không mấy tôn trọng trước những điều thuộc linh và liên quan cách công khai trong vấn đề ô uế-tình dục (trái đạo đức).5 Cha của họ đã bị Chúa quở trách và cuối cùng ông đã chết vì thất bại do đã không làm điều gì trước cách cư xử thiếu trách nhiệm của các con trai của ông.
Mặc dù các mâu thuẫn gia đình như những điều trên, như có cùng một cách liên quan với nhau, thế nhưng Kinh Thánh nói rất ít về việc các gia đình nên có chức năng như thế nào.6 Chẳng hạn như, trong Tân Ước, Phao-lô chẳng bao giờ đề cập đến vấn đề gia đình trong sáu lá thư của ông, và các gia đình cũng không được đề cập đến trong sách Hê-bơ-rơ, Gia-cơ;7 ba sách thơ tín của Sứ đồ Giăng, là Giăng, Giu-đe, và Khải-huyền. Trong sách Cô-lô-se, gia đình được đề cập chỉ trong bốn câu trong 95 câu của sách, và bằng những lời lẽ rất là súc tích: “Hỡi người làm vợ, hãy vâng-phục chồng mình, y như điều đó theo Chúa đáng phải nên vậy. Hỡi kẻ làm chồng, hãy yêu vợ mình, chớ hề ở cay-nghiệt với người. Hỡi kẻ làm con, mọi sự hãy vâng-phục cha mẹ mình, vì điều đó đẹp lòng Chúa. Hỡi kẻ làm cha, chớ hề chọc giận con-cái mình, e chúng nó ngã lòng chăng.”8 Một đoạn tương tự trong Ê-phê-sô, cũng chỉ dài hơn một tí,9 và các chủ đề gia đình trong các sách thơ tín khác cũng chỉ được đề cập đến cách ngắn gọn.10
Mặc dầu những sự ám chỉ là rải rác và ngắn gọn, thế nhưng sự dạy dỗ của Kinh Thánh về gia đình được viết ra để ủng hộ cho một số kết luận. Người cha là đầu gia đình, những trách nhiệm của người bao gồm sự yêu thương vợ mình trong cách Đấng Christ thể hiện tình yêu thương đối với con cái Ngài.11 Trong gia đình phải có sự vâng phục lẫn nhau và sự hứa nguyện giữa người chồng và người vợ. Các bậc cha mẹ có chung trách nhiệm dạy dỗ con cái của họ,12 cũng trong một cách như thế, họ học tập sự vâng lời nhưng không làm điều gì gây cay đắng và nản lòng.
Tại sao Kinh Thánh không nói nhiều hơn về các chủ đề gia đình và những cách để giải quyết các vấn đề tại nhà? Gene A. Getz đã đưa ra một lời đề nghị kích thích chúng ta suy nghĩ:
“Từ lúc có quá nhiều vấn đề trong thế giới – từ ngàn xưa – bắt nguồn từ gia đình, tại sao Đức Chúa Trời đã không cho chúng ta một cuốn sách hướng dẫn về gia đình? Tại sao không có các phần lớn hơn của Tân Ước mổ xẻ tường tận về vấn đề quan trọng này? . . .
Nếu như chúng ta diễn giải việc Kinh Thánh thiếu những sự ám chỉ về gia đình, tự nó sẽ đánh giá – gia đình quan trọng hơn Hội Thánh (sự thật Hội Thánh là quan trọng nhất, quan trọng hơn gia đình); chúng ta nhỡ đi một sự thật đầy ý nghĩa – gia đình Cơ Đốc trong thế giới Tân Ước hầu như có cùng nghĩa với Hội Thánh ...
Điều gì đã được viết ra cho Hội Thánh cũng như đã được viết ra cho từng gia đình riêng lẻ. Sau đó, hầu như Tân Ước có thể được áp dụng trực tiếp cho các đơn vị gia đình riêng. Chúng ta thật sự có một cuốn sách hướng dẫn cho từng đơn vị gia đình! Hội Thánh đơn giản trở nên một quan niệm bao trùm (như cái dù) bao gồm cả gia đình trong đó nữa. Gia đình thật sự là một Hội Thánh thu nhỏ lại. Thật sự, thỉnh thoảng các trước giả ở Tân Ước nhằm vào các nhu cầu đặc biệt có quan hệ hiệp nhất đối với cuộc sống gia đình. Nhưng trong hầu hết các phần, điều được viết ra cho những người tin Chúa như là toàn bộ sự áp dụng trực tiếp đối với cuộc sống Cơ Đốc trong ngữ cảnh nhỏ hơn là tại nhà.”13
Điều này dẫn tới một kết luận – những sự dạy dỗ của Kinh Thánh về các mối quan hệ cá nhân, về tình yêu thương, lòng vị tha, cách giải quyết mâu thuẫn, việc tự-từ chối bản thân, phẩm chất trung thực và chính trực cá nhân, sự chăm sóc, sự dạy dỗ các nguyên tắc của Thánh Kinh, sự trưởng thành, và sự trưởng thành thuộc linh – tất cả phải được áp dụng ngay trong gia đình.14 Có lẽ là cứng rắn để kết luận rằng: “toàn bộ Tân Ước, và cụ thể là sự phù hợp của Tân Ước, phục vụ như là một sự hướng dẫn đối với cuộc sống gia đình.”15
NHỮNG NGUYÊN NHÂN CỦA CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Các thành viên gia đình là những người tìm đến sự tư vấn, họ thường cần sự giúp đỡ cho một khủng hoảng mà họ không thể giải quyết. Những khủng hoảng này có thể được xem như là một sự cân bằng abc = x ; nơi mà a ám chỉ đến sự kiện hoặc tình huống căng thẳng, b là các nguồn của gia đình, và c là cách mà các thành viên gia đình xem là tình huống. Ba ảnh hưởng này cùng nhau quyết định tính khốc liệt của khủng hoảng x. Theo như quan điểm này,16 việc tư vấn gia đình liên quan đến: (a) giúp đỡ người khác giảm bớt căng thẳng, (b) học tập đối diện bằng các kỹ năng tốt hơn, và/hoặc (c) học thấy được tình huống từ một triển vọng mới hoặc khác. Mỗi gia đình phải đạt được cách khác nhau, trừ khi mỗi căng thẳng hiệp nhất. Mỗi gia đình có khả năng riêng cho mình để học tập đối diện với những kỹ năng mới, từng phần một, bởi vì các thành viên trong gia đình khác nhau về các mức độ của họ trong sự trưởng thành về thuộc linh và cảm xúc.17
Bởi vì những sự hiệp nhất này, thật là khó để tóm lược được các nguyên nhân của các vấn đề về gia đình trong một vài câu. Tuy nhiên, với hầu hết các gia đình, bạn dường như thấy được một hoặc hơn những điều sau:
1.Thiếu những kỹ năng đối đầu và cá nhân.
Trong các nổ lực của họ để giải quyết sự quá độ và khủng hoảng, nhiều gia đình gặp trở ngại trong việc đối diện với chúng, bởi vì họ thiếu kiến thức, thiếu các kỹ năng, và sự uyển chuyển để thay đổi. Theo như nhận định một người tư vấn kinh nghiệm, thì việc các gia đình gặp khó khăn trong việc chấp nhận chúng thường rơi vào các gia đình “có những đặc điểm trở ngại bất ngờ”; những thái độ và những cách cư xử cản trở sự uyển chuyển và che đậy sự tái điều chỉnh. Những đặc điểm trở ngại bất ngờ này có thể là các loại khác nhau:18
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về sự giao tiếp xảy ra khi các thành viên gia đình không biết chia sẻ những cảm giác, hoặc không biết thể hiện rõ ràng chính mình như thế nào. Một số gia đình có các chủ đề về điều cấm kỵ. Họ chẳng bao giờ nói về tiền bạc, tình dục, về các chủ đề thuộc linh, hoặc những cảm giác của bản thân mình. Các thành viên trong một số gia đình khác chẳng bao giờ cười khi họ ở nhà, hiếm khi họ nói về điều họ nghĩ, thất bại trong việc lắng nghe, hoặc chẳng bao giờ giao tiếp ngoài việc la lối hoặc sử dụng sự châm biếm và các hình thức mang tính hủy phá khác trong khi giao tiếp. Một số thành viên gia đình thì đưa ra các thông tin gấp đôi: lời nói của họ nói ra một điều nhưng các hành động của họ lại nói một điều khác. Thật là khó cho một gia đình khi đối diện với một khủng hoảng nếu như các thành viên trong gia đình ấy không thể giao tiếp với nhau một cách hiệu quả.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về tính thân mật có đặc điểm – các gia đình có ít sự thân mật, ít gần gũi với nhau. Thỉnh thoảng các thành viên gia đình e ngại về tính chất gần gũi, thân mật ấy. Họ không sử dụng thời gian dành cho nhau, họ không thể tin cậy hoặc tôn trọng nhau, rất hiếm khi họ chia sẻ những nan đề của nhau, và họ gặp khó khăn trong việc giải quyết những khủng hoảng; bởi vì họ chẳng bao giờ học tập làm việc chung với nhau một cách thân thiết.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các quy tắc không được viết ra, thường không được nói đến, chung quy họ chấp nhận các luật lệ về việc ai là người không thể làm điều gì. Một số gia đình hầu như không có luật lệ nào cả; điều này có thể gây ra sự hoang mang, đặc biệt đối với trẻ em. Các gia đình khác có những luật lệ cứng nhắc làm ngột ngạt sự trưởng thành của từng thành viên trong gia đình. Các gia đình có đạo, các gia đình đang nổ lực hòa nhập nhanh vào Xã hội, các gia đình có ít nhất một thành viên tài giỏi, các gia đình theo quân đội, và một số các gia đình thuộc nhóm người thiểu số – tất cả đều được nhân dạng thường khi họ có những luật lệ dính chặt và có thể ngăn chặn được sự uyển chuyển, gạt ra bên ngoài các nguồn giúp đỡ, và ngăn chặn việc đối đầu trong những lúc căng thẳng.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về lịch sử gia đình bao gồm cả những bí mật mà không có thành viên gia đình nào biết được, không có thành viên gia đình nào đề suất tiết lộ hoặc bàn về chúng, vì “gia đình của chúng ta không thảo luận”. Thỉnh thoảng các thành viên gia đình giữ những bí mật lẫn cho nhau như là, sự mang thai hoang, một đứa trẻ có tật bị bỏ rơi, một cuộc hôn nhân và ly dị trước kia, hoặc một món nợ không được báo cáo. Sự lừa gạt này giữ một số thành viên gia đình luôn luôn ở trong trạng thái bảo vệ chính mình và, những người khác nghi ngờ về điều mà họ nghi ngờ nhưng lại không biết. Thỉnh thoảng tất cả các thành viên gia đình biết về những bí mật gia đình nhưng lại che đậy chúng, bởi vì muốn giữ sự kính trọng về gia đình mình. Tất cả những điều này đều có thể ngăn chặn việc đối đầu thành thật trong những lúc khủng hoảng, khi sự chân thật là quan trọng.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các mục tiêu giải quyết như kinh tế, lý thuyết, Xã hội, chính trị, hoặc các mục tiêu khác mà một số các thành viên gia đình tự xếp đặt cho mình hoặc cho các thành viên khác trong gia đình. Một vị mục sư Cơ Đốc đã quyết định, tất cả ba đứa con trai của ông có thể tham gia vào việc truyền giáo. Khi một trong ba đứa chống đối mục tiêu này một cách công khai, và một đứa khác kháng cự lại một cách thụ động, người cha phản ứng nhiều lần với các con của ông với những cơn giận dữ. Điều này có thể là lành mạnh để có các mục tiêu gia đình và những hoài bão, nhưng khi những điều này trở nên cứng nhắc hoặc khi một thành viên gia đình có các mục tiêu riêng cho mình, lúc này sẽ có rắc rối, đặc biệt là khi mọi thứ không xảy ra như ý muốn. Cuộc sống hiếm khi xúc tiến trơn tru và các gia đình không thể điều chỉnh lại các mục tiêu của họ, họ thường có các vấn đề.
Những đặc điểm trở ngại bất ngờ về các giá trị là những phương cách suy nghĩ, thường chỉ được chấp nhận cho tới khi có một hoặc hơn một thành viên trong gia đình bắt đầu suy nghĩ ngược lại. “Mỗi người trong gia đình chúng ta đều phải vào đại học”, “phụ nữ trong gia đình chúng ta chẳng bao giờ đi làm bên ngoài gia đình”, “không ai trong gia đình chúng ta uống rượu cả”, “mỗi người trong gia đình của chúng ta là những tín đồ của Giáo hội Trưởng lão (Presbyterian)” – có thể là những ví dụ của các giá trị kết chặt mạnh mẽ mà một số các thành viên gia đình, thường là những người trẻ tuổi hơn, có thể thách thức. Khi các gia đình không vui vẻ hoặc có thể chấp nhận những thay đổi, mâu thuẫn thường theo sau.
Đối với danh sách này, chúng ta có thể thêm vào đó những đặc điểm trở ngại bất ngờ có quan hệ với nhau như hình tam giác và đường vòng. Hai từ kỹ thuật này miêu tả cách cư xử thường xuất hiện trong các gia đình.19 Một hình tam giác là một nhóm có ba người, mà trong đó hai người gạt người thứ ba ra. Chẳng hạn như, người mẹ và đứa con gái có thể hình thành một sự liên minh chống lại người cha. Người bố hay người mẹ có thể lên danh sách cho đứa con như là một sự liên minh trong những xung đột với người mẹ hay người bố của nó. Thỉnh thoảng người chồng và tình nhân của ông liên minh với nhau và sắp xếp để chống lại người vợ. Các gia đình hình tam giác hiếm khi (nếu như từng) có chức năng tốt.
Đường vòng là một từ khác ám chỉ việc giơ đầu chịu báng. Bằng cách chỉ trích đứa con trai chống nghịch, đứa con gái từ chối ăn uống, hoặc họ gọi một giáo viên là không tài giỏi gì, các bậc cha mẹ luôn quá bận rộn tranh cãi với nhau. Một số các vấn đề căn bản hơn, như mâu thuẫn trong hôn nhân, bị làm ngơ hoặc bị đẩy ra ngoài; vì thế, đôi vợ chồng có thể chiến đấu chống lại kẻ thù chung. Điều này có thể xảy ra – bọn trẻ của các đường vòng thường có trong các gia đình theo đạo. Bằng cách chiến đấu chống lại tội lỗi, hoặc liên quan đến những việc trong Nhà thờ (chính trị-Nhà thờ), các thành viên gia đình tạm thời chia sẻ nỗi đau trong việc giải quyết các vấn đề nghiêm trọng tại căn nhà riêng của họ.
2.Thiếu sự cam kết đối với gia đình.
Thật là khó khăn để xây dựng sự kết hợp gia đình và giải quyết các vấn đề khi một hoặc hơn một thành viên trong gia đình không có lòng khao khát hoặc thời gian để được liên quan với nhau. Một số người vì động cơ công việc, làm việc cho các công ty; đối với họ,100% cam kết được trông đợi từ những người bạn công nhân của họ. Công việc đòi hỏi họ có sự vui vẻ để làm việc lâu dài và chăm chỉ cho công ty “gia đình”. Trong trường hợp này, những người công nhân thường có ít năng lực hoặc lòng khao khát để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp tại nhà hoặc để giải quyết tuần tự các vấn đề.20
Những người tư vấn gia đình thỉnh thoảng tranh chiến với các chủ đề thuộc về đạo đức trong sự cố gắng “nài ép” các thành viên gia đình nào không vui vẻ để tham dự trong việc giải quyết vấn đề.21 Thông thường, thành viên nào trong gia đình không vui vẻ hoặc bận rộn, có thể được thuyết phục đến tư vấn ít nhất là một buổi, và đôi khi điều này có thể là một phương tiện của sự cam kết lâu dài hơn đối với các chủ đề gia đình. Tuy nhiên, thường thì bạn sẽ phải làm việc với các thành viên gia đình vui vẻ, nhận ra rằng việc đối diện sẽ khó khăn hơn khi một số thành viên trong gia đình quá bận rộn hoặc không có động lực nào muốn liên quan đến.
3.Thiếu sự phân công vai trò.
Mỗi gia đình chịu trách nhiệm về các vai trò đối với các thành viên của mình.22 Một số vai trò này liên quan tới các hoạt động; như: có người đem rác ra ngoài, người viết check (trả tiền thanh toán các hóa đơn chi tiêu hàng tháng), nấu cơm, hoặc dẫn con cái đi nha sĩ. Các vai trò khác thuộc về cảm xúc; một số thành viên gia đình trở nên những người khuyến khích, những người biết pha trò, những người giải quyết nan đề, hoặc những người khuyên lơn biết xã giao. Các vai trò này thường phát triển tự nhiên và chậm rãi từ lúc bắt đầu cuộc hôn nhân, nhưng thỉnh thoảng có các mâu thuẫn về việc người nào làm việc gì. Những mâu thuẫn này đặc biệt rất nghiêm trọng khi các vai trò quá cứng nhắc hoặc khi có sự hoang mang về vai trò.
Gần đây, nhà tâm lý học Paul Vitz đã xem xét lại 60 nghiên cứu từ các sách giáo khoa về Xã hội đã được sử dụng trong các trường tiểu học. Hầu như trong suốt cả 15 ngàn trang của những cuốn sách này, tôn giáo chẳng bao giờ được đề cập đến và các gia đình được miêu tả rất là mơ hồ. Một cuốn sách giáo khoa định nghĩa về gia đình như là “một nhóm người”, và trong những cuốn sách này, những từ như “chồng” hoặc “vợ” chẳng bao giờ được dùng đến; “hôn nhân” được đề cập chỉ một lần, từ “nội trợ” cũng không được dùng đến, và không có một sự đề cập cách rõ ràng nào về gia đình cùng với các vai trò tình dục truyền thống.23
Dĩ nhiên, gia đình đang thay đổi. Kiểu mẫu xưa cũ về một người phụ nữ lập gia đình dâng trọn cuộc sống của mình chỉ cho một người đàn ông, người đàn ông này (người chồng) làm việc chung với vợ mình để nuôi dưỡng hai hoặc ba đứa con; đây là một bức tranh gia đình hiếm hoi “gia tăng” trong Xã hội của chúng ta. Thường hơn, chúng ta thấy các gia đình chỉ có mẹ hoặc bố; sự ổn định trong hôn nhân hướng tới nhiều lần ly dị, tái hôn, và sự hình thành các gia đình-không phải ruột thịt (có quan hệ do sự đi bước nữa của bố/mẹ); những sự đảo lộn về vai trò bố/mẹ-con cái, là nơi mà người trẻ tuổi chấp nhận những cách cư xử của người cha/mẹ (như là việc chăm sóc, ủng hộ, hoặc nuôi dưỡng) và cha/mẹ tìm cách làm hài lòng con cái hoặc để đạt được sự chấp thuận của đứa con; những sự liên minh giữa cha/mẹ-con cái mà mỗi người cha hay mẹ thiên vị một hoặc hai đứa con của họ để chống lại người mẹ hay người cha của họ và những đồng minh gia đình của người cha/mẹ; hoặc sự liên quan quá mức giữa cha/mẹ-con cái – cha mẹ trở nên vướng víu với những hoạt động, bài tập ở trường, và lối sống của con cái họ.24 Thật khó để ngạc nhiên về một số thành viên gia đình, bao gồm những đứa con trẻ tuổi, hoang mang về các vai trò của chúng và bị ngăn chặn khi khủng hoảng gây ra áp lực và không ai biết người nào định làm điều gì.
4.Thiếu sự ổn định về môi trường.
Các vấn đề trong gia đình thường xảy ra bên ngoài căn nhà. Chúng ta đã đề cập đến những khủng hoảng, những quan điểm của Xã hội về vấn đề gia đình đang thay đổi, và những sức ép trong công việc gây ra sự xáo trộn đối với một số gia đình. Truyền hình đã làm ngột ngạt sự giao tiếp đối với nhiều gia đình, nó thay thế cho sự hòa hợp, và nó giới thiệu các chương trình vẽ lại một quan điểm tích cực chung về gia đình.25 Thêm vào đó, thường có những bộ phim, những sự liên kết của các công ty (tập đoàn), những sự mất việc bất ngờ, hoặc các chiều hướng suy giảm về kinh tế, đã ném một số gia đình ra ngoài căn nhà của họ và nơi mà họ đang làm việc (tình trạng mất việc làm/layoff).26 Hơn thế nữa, có thể có sự phát hiện ra căn bệnh AIDS nơi một thành viên trong gia đình, sự quyết định của một thành viên gia đình (thỉnh thoảng là người cha) trốn chạy và không chăm nom gì đến gia đình, tình trạng báo động của nạn bạo hành trong gia đình, sự sử dụng thuốc hoặc alcohol nơi một thành viên gia đình, hoặc sự can thiệp của luật pháp, và những người khác là những người có thể làm rối loạn sự ổn định gia đình.
NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Hơn 2.300 năm trước, Plato đã nhận định rằng: những đứa trẻ mới sinh giao tiếp với những người chăm nom chúng (những người mang lại sự chăm sóc cho trẻ) bằng cách khóc và gào thét. Ý tưởng này ngày nay đã được chấp nhận rộng rãi, nhưng có một quan niệm ít phổ biến, cho rằng trẻ em lớn hơn và những người lớn cũng giao tiếp, đôi khi với cách cư xử không bình thường hoặc khó gần.27 Khi một gia đình có các vấn đề hoặc tìm đến sự tư vấn, thường có sự quan tâm về một người, như về một người mẹ nghiện rượu, người cha lạm dụng, hoặc một thiếu niên bỏ trốn, hay một đứa trẻ mười tuổi ngỗ nghịch và không thể kiểm soát được. Những thái độ và những cách cư xử rối loạn của các thành viên gia đình có nan đề này, thường là những dấu hiệu cho thấy sự không ổn định đang tồn tại trong toàn bộ gia đình. Như những sự giao tiếp bằng việc khóc lóc của đứa bé là điều gì đó sai trái, vì thế cách cư xử sai lầm của một thành viên gia đình lớn tuổi hơn có thể là một mấu chốt – tất cả đều không tốt tại nhà.
Các vấn đề gia đình có thể ảnh hưởng đến nhiều người trong nhiều cách khác nhau. Tuyệt vọng, thất vọng, sầu não, giận dữ, lo lắng, hoặc những cảm giác vô dụng thường được đề cập đến trong các buổi tư vấn gia đình. Bạo hành trong gia đình, hoặc sự lạm dụng lời nói có thể phản ánh sự thất vọng trên các vấn đề gia đình, và thỉnh thoảng có nhiều hơn một thành viên gia đình sẽ rút lui cách vật lý hoặc cố gắng thoát khỏi các vấn đề với sự giúp đỡ từ alcohol hoặc các loại thuốc kích thích khác. Hành động trái đạo đức về tình dục, sự điều chỉnh những khó khăn, sự bác bỏ, sự chểnh mảng, các vấn đề thuộc lý thuyết, sự thất vọng, sự rút lui tâm lý, những sự gãy đổ trong giao tiếp, những sự thất bại trong công việc, không quyết định được nghề nghiệp, và ngay cả sự loạn luân – tất cả đều đã được quan sát như là một sự phát triển tự nhiên của những căng thẳng gia đình.28
Thỉnh thoảng các vấn đề gia đình được giữ kín khỏi những người bên ngoài. Chỉ trong sự riêng tư của căn nhà là có bằng cớ của sức ép gia đình. Thêm vào đó là những sự gãy đổ trong giao tiếp – đã được đề cập đến sớm hơn; các thành viên của những gia đình rối loạn chức năng có thể tránh né hoặc làm ngơ lẫn nhau; lạm dụng nhau cách vật lý hoặc tình dục; cố gắng vận động hoặc điều khiển lẫn nhau; khiển trách nhau về các vấn đề gia đình; hoặc làm tổn hại nhau bằng lời nói như chỉ trích, lên án, châm chọc, hoặc khinh thường nhau bằng những lời bình luận. Họ thường thiếu lòng tin, những cảm giác tự ti mặc cảm, không hợp tác, cãi lẫy về những việc không quan trọng, và thỉnh thoảng xoa dịu nhau, giải quyết với nhau bằng “đôi găng tay-con nít” – với một nổ lực nhằm duy trì sự bình yên trong một tình huống gia đình hay thay đổi.29
Sự trưởng thành thuộc linh là có thể, nhưng chắc chắn sẽ gặp không ít khó khăn trong một môi trường như kể trên. Không dễ dàng để trở nên một Cơ Đốc Nhân trưởng thành khi cuộc sống gia đình của họ ngập tràn mâu thuẫn, cùng những cách cư xử và những thái độ mang tính hủy phá bên trong.
TƯ VẤN VÀ CÁC NAN ĐỀ GIA ĐÌNH
Những người tư vấn thường có chiều hướng tập trung vào mặt tiêu cực. Người ta tìm đến gặp chúng tôi với những câu chuyện về sự khốn khổ và mâu thuẫn của họ, vì thế thật là dễ để bỏ nhỡ mặt tích cực của cuộc sống gia đình ngày hôm nay. Tuy nhiên, một bảng báo cáo từ Hiệp Hội Tâm Thần Học Hoa Kỳ (the American Psychiatric Association) đã nhận định: sự thay đổi gia đình không phải tất cả đều là tiêu cực. Mặc dầu các tỉ lệ ly dị cao, sự “chịu đựng” hôn nhân (thời gian-hôn nhân) gia tăng trong những năm gần đây. 3/4 các cuộc hôn nhân lần đầu tiên được trông chờ đến hai mươi năm cuối, một nửa trong số đó sẽ tiếp tục cho ba mươi năm trước, và một trong năm cặp sẽ tổ chức kỷ niệm ngày cưới vàng của họ (50 năm). Mặc dù các tỉ lệ thiếu niên mang thai là rất cao, và có vô số trẻ em tự lo liệu cho bản thân tại nhà, khi bố mẹ đi làm hay vắng nhà (nhất là sau khi chúng tan trường), các gia đình nhỏ hơn tạo cho trẻ em nhiều sự tiếp xúc thân mật hơn với cha mẹ của chúng, những cơ hội giáo dục tốt hơn, và nhiều phụ nữ đã có thể nối kết công việc và việc chăm sóc con cái thành công.30
Tuy nhiên, đôi khi ngay cả các gia đình tốt nhất cũng có các vấn đề, và một số có thể tìm đến bạn để được tư vấn. Như là một người tư vấn gia đình, bạn có thể sử dụng một trong vài mục tiêu được giả định là đúng, nhưng không nhất thiết là đúng đối với phương pháp chữa trị-gia đình. Nhiều mục tiêu này được tóm tắt trong Bảng 29-1 và hầu hết đều được miêu tả chi tiết hơn nhiều, bởi các tác giả của những cuốn sách viết về phương pháp chữa trị gia đình.31 Nhiều mục tiêu được sử dụng thường xuyên, chúng được nhân dạng với những cái tên của những người phát triển chúng: Bowen’s Family Systems Therapy, Satir’s Conjoint Family Therapy, Haley’s Problem-Solving Therapy, Minuchin’s Structural Therapy, Patterson’s Social Learning Therapy, và Ackerman’s Biopsychsocial Therapy là các tên trong số những tên tuổi nổi tiếng nhất.
Bảng 29-1
Những Mục tiêu đối với sự Tư vấn về Hôn nhân và Gia đình
Mục tiêu:
Những Dấu chỉ Đặc biệt
Cổ điển:
Đây là mục tiêu phân tâm học truyền thống. Một thành viên gia đình được xem như là bệnh nhân, đang ở trong sự tư vấn lâu dài với bác sĩ chuyên khoa chữa trị; bác sĩ sử dụng các phương pháp chữa bệnh để chữa trị các vấn đề riêng lẻ. Như là những xung lực riêng lẻ, điều này được giả định – hôn nhân và gia đình sẽ bị ảnh hưởng một cách tích cực.
Cộng tác:
Trong mục tiêu này, người chồng và người vợ, hoặc cả hai hay hơn hai thành viên gia đình khác gặp riêng lẻ những người tư vấn khác nhau. Những người tư vấn có thể tham khảo định kỳ, so sánh những chú ý và chia sẻ thông tin có thể có lợi cho nhau.
Đồng thời(xảy ra, tồn tại triểnhoặc thực hiện nhưng vào cùng một thời gian):
Tại đây các thành viên gia đình khác nhau được tư vấn riêng lẻ vớicùng một người tư vấn . Điều này sẽ giúp cho người tư vấn có vọng thành công cùng với các thành viên gia đình khác nhau, một số người chỉ trích đã xem xét về sự thiên vị hay về khả năng người tư vấn để duy trì sự trung lập và kiềm lại việc đứng ở phía bên nào (thiên vị). Sự thay đổi này là sự tư vấn liên tiếp cho người phối ngẫu hoặc một thành viên gia đình nào đó có được sự tư vấn, và sau đó, sự kết thúc theo sau, một thành viên gia đình khác bắt đầu (sự tư vấn và kết thúc), và cứ như thế tiếp diễn.
Liên kết:
Ở đây gia đình gặp gỡ tư vấn chung với nhau. Người tư vấn giả sử rằng gia đình hợp tác như là một hệ thống Xã hội. Sự tư vấn dạy mỗi người về hệ thống để hành động khác nhau, vì thế họ sẽ có sự hiểu biết nhiều hơn, giao tiếp tốt hơn, và có cách cư xử tổn hại ít hơn.
Cách Cư xử:
Các mục tiêu này đang được học tập trong sự tư vấn về cách cư xử.
được thay đổi:
Các vấn đề được định nghĩa trong các thuật ngữ của cách cư xử mà một hoặc hơn một thành viên gia đình có thể thích được kết thúc, được giảm, gia tăng, được thay đổi, hoặc được phát triển. Trong sự tư vấn, những cách cư xử tổn hại không nên học tập, và chúng là những kỹ năng và những cách cư xử mới được học tập.
Khủng hoảng:
Ở đây người tư vấn giả định rằng toàn bộ các gia đình sẽ tìm đến sự giúp đỡ về việc giải quyết những khủng hoảng của họ. Gia đình gặp gỡ nhau và được giúp đỡ trong một số phương cách:
• Đưa ra sự trợ giúp tức thì – người tư vấn luôn sẵn sàng khi cần đến;
• Định nghĩa vấn đề như là một nhu cầu gia đình, hơn là một vấn đề riêng lẻ, mặc dù một thành viên gia đình có thể đang thể hiện những triệu chứng quan trọng;
• Tập trung vào hiện tại, hơn là phân tích về quá khứ;
• Làm giảm những căng thẳng gia đình bằng phương tiện tâm lý và thỉnh thoảng bằng phương tiện dược lý;
• Giúp đỡ giải quyết căng thẳng sản sinh-khủng hoảng: điều này cũng dạy các gia đình cần giải quyết các vấn đề như thế nào; và
• Các nguồn nhân dạng của sự chuyển dời – các gia đình có thể được giúp đỡ trong tương lai.
Giải quyết:
Làm việc với toàn bộ các gia đình, người tư vấn cần nổ lực dạy về
Mâu thuẩn:
sự giải quyết các mâu thuẫn và những kỹ năng giải quyết-vấn đề. Thỉnh thoảng có sự nổ lực để thay đổi toàn bộ cấu trúc gia đình bằng cách giao các nhiệm vụ mới, dạy các vai trò mới, thay đổi các vai trò, hoặc dạy những kỹ năng giao tiếp mới mẻ.
Hợp đồng:
Tại đây, các đôi vợ chồng mới cưới và các thành viên gia đình được giúp đỡ để có và giữ được những cuộc tranh cãi gia đình, chúng có những thể hiện hoặc những cách cư xử đã được đồng ý-với nhau – hướng tới những đặc ân đặc biệt (như là các giải thưởng dành cho điều gì thành công) hoặc hướng tới sự sửa trị. Đây là một hình thức của phương pháp chữa trị thay đổi cách cư xử mà tất cả những người tham dự đồng ý về cách cư xử được thay đổi và mỗi người đồng ý về những kết quả đi kèm, nếu như có sự thay đổi hoặc không có sự thay đổi nào.
Kết hợp:
Đây là một sự kết hợp của hai hoặc hơn hai điều trên. Đây là một mục tiêu “nắm-tất cả” – Có thể là khó khăn để áp dụng vào thực tế.Ngoài những lý thuyết này ra, còn có hai phương cách quan trọng mà chúng ta có thể xem xét về gia đình trong sự tư vấn. Gia đình có thể là một hệ thống ủng hộ mà các thành viên trong đó đem lại sự giúp đỡ và sự hướng dẫn cho nhau, hoặc gia đình như là một đơn vị – có thể được xem như là một hệ thống chữa trị có thể nhận sự giúp đỡ và sự chữa trị trong sự tư vấn.
1.Gia đình như là một hệ thống ủng hộ. Mặc dầu có nhiều gia đình rải rác khắp địa cầu (thuộc địa lý) hoặc phân chia bởi những sự bất đồng và sự căng thẳng, gia đình mở rộng (là gia đình bao gồm ông bà nội/ngoại, cô/dì/mợ/thím/bác, chú/cậu/dượng/bác, và anh/chị/em họ) cũng có thể cung cấp sự giúp đỡ trong nhiều cách khác nhau.32 Một cách lý tưởng, gia đình:
• Tập hợp và phổ biến thông tin về thế giới.
• Đem lại các giá trị và những sự hướng dẫn về sự phát triển các niềm tin tôn giáo và các tiêu chuẩn đạo đức.
• Cung cấp một nơi mà những cá thể có thể nhận được thông tin phản hồi về cách cư xử của họ.
• Dạy dỗ các kỹ năng căn bản, bao gồm các mối quan hệ con người và những kỹ năng giải quyết mâu thuẫn.
• Đem lại sự hướng dẫn trong việc giải quyết các vấn đề.
• Cung cấp thông tin bên ngoài các nguồn giúp đỡ.
• Làm trung gian hòa giải những cuộc cãi vã.
• Đem lại sự trợ giúp thực tế khi các nhu cầu xuất hiện.
• Là một nơi trọ để nghỉ ngơi, hồi phục, và giải trí.
• Đem lại cho người ta một nhân dạng và một nơi họ cảm thấy được chấp nhận.
• Điều khiển cách cư xử khi nó đi ngoài trình tự (khi nó “lộn xộn”).
• Giúp đỡ mọi người kiểm soát được những xúc cảm như là lo lắng, thất vọng, lầm lỗi, nghi ngờ, hoặc những cảm giác vô dụng.
• Đem lại sự ủng hộ trong suốt những lúc khủng hoảng và qua các giai đoạn dài hơn, có nhiều liên quan tới việc điều chỉnh đối với sự mất mác và sự phân ly.
Giống như nhiều cá thể, các gia đình đều có sự thay đổi và trải qua các chu kỳ. Chẳng hạn như, một đứa trẻ chưa đến tuổi đi học (trước tuổi đi học) có một kinh nghiệm gia đình khó khăn hơn nếu khi đối diện với điều đó nó là một sinh viên đại học, một người lớn mới lập gia đình, hoặc cha/mẹ của hai hoặc ba đứa con. Khi con cái của chúng ta lớn lên thành những đứa thiếu niên, khi chúng rời gia đình và lập gia đình, và khi chúng ta bước tới cuộc sống sau này (già hơn), những kinh nghiệm của chúng ta sẽ thay đổi nhiều hơn như khi chúng ta còn là các thành viên gia đình. Nếu như có sự ly dị, tái hôn, đau bệnh nghiêm trọng, hoặc sự qua đời của các thành viên gia đình, kinh nghiệm về toàn bộ gia đình sẽ lại thay đổi nữa.33
Khi những thay đổi này xảy ra, các thành viên gia đình thường ủng hộ, giúp đỡ, hướng dẫn, và khích lệ lẫn nhau. Ngay cả trong các gia đình có chức năng lộn xộn, nơi có những xung đột và những sự cãi lẫy về các việc không quan trọng là phổ biến, các thành viên gia đình có chiều hướng nâng đỡ lẫn nhau trong những lúc thay đổi và khủng hoảng.
Các thành viên gia đình thường được những người hàng xóm, bạn bè, những đồng nghiệp, và các thành viên trong Hội Thánh giúp đỡ. Các giáo sư ám chỉ đến mạng lưới này của những người thân thuộc và bè bạn như là một hệ thống giúp đỡ.34 Hầu hết chúng ta có được sự giúp đỡ từ hệ thống những người nâng đỡ chúng ta, và hầu hết chúng ta là một phần của một số hệ thống có thể giúp đỡ và ủng hộ những người khác. Thêm vào đó, việc đem lại sự chăm sóc và hướng dẫn, các hệ thống ủng hộ cung cấp sự chấp nhận, đem lại sự huấn luyện những kỹ năng về Xã hội và những kỹ năng đối đầu như thế nào, sự khích lệ trong suốt những lúc thay đổi, giúp đỡ để có được ý chí, năng lực hoặc tiết độ, và một nguyên nhân cho niềm hy vọng. Có bằng cớ cho thấy người ta có các hệ thống ủng hộ phát triển-tốt, họ có chiều hướng ít bệnh tật về trí não và vật lý, và có thể đối diện tốt hơn với căng thẳng.35
Mặc dầu nhiều người suy nghĩ về gia đình như là hệ thống ủng hộ chính yếu của họ, đôi lúc toàn bộ các gia đình cần ủng hộ. Sự ủng hộ này thường đến từ nhiều cá thể và từ các gia đình khác trong cộng đồng, đồng thời sự giúp đỡ cũng thường đến từ Hội Thánh nữa. Khi làm việc chung với nhau, các gia đình trong cùng một Hội Thánh có thể giúp đỡ các gia đình khác và những người khác, khi họ gặp khủng hoảng và đối diện với những thực tế của cuộc đời. Như là những người phụ gia trong việc tư vấn Cơ Đốc, bao gồm sự tư vấn gia đình, các gia đình ủng hộ trong Hội Thánh và trong cộng đồng ở bên ngoài, có hoàn cảnh khác nhau.
2.Gia đình như là một hệ thống chữa lành. Tuy nhiên, có những lúc khi gia đình là một phần (thỉnh thoảng là một phần chủ yếu) của các vấn đề của người được tư vấn. Ngay cả khi các thành viên gia đình thành thật muốn được giúp đỡ, thỉnh thoảng họ can thiệp vào sự tư vấn và gây ra sự căng thẳng nhiều hơn là việc họ được sự thư giãn. Bởi vì những ảnh hưởng này, nên một số người tư vấn thích làm việc với toàn bộ các gia đình hơn, ngay cả khi chỉ có một thành viên gia đình dường như chỉ có một nan đề.
Những người tư vấn gia đình thường giả định rằng, các vấn đề của một cá thể chẳng bao giờ tồn tại một mình. Như chúng ta biết, gia đình làm rất nhiều điều để hình thành hay định hướng cách cư xử con người cho từng thành viên, cung cấp các giá trị và những niềm tin, đồng thời dạy dỗ người khác nên giải quyết những khủng hoảng ra sao. Nếu như một thành viên gia đình đang có các vấn đề riêng, điều này có thể chỉ ra một số hoặc nhiều hơn về những thái độ gia đình và sự giao tiếp của người được tư vấn khi điều này xảy ra đối với người được tư vấn. Khi một người tìm đến sự tư vấn, lúc này người ấy có thể đang chịu đựng tình trạng mà các vấn đề thấy được của người này là dấu hiệu cho thấy có điều gì đó không thích hợp (hoặc sai) đối với gia đình. Cách đối xử của người được tư vấn sẽ không được giúp đỡ gì nhiều nếu như người được tư vấn vẫn tiếp tục sống trong một gia đình không lành mạnh. Thay vì thế, nếu như người được tư vấn bắt đầu thay đổi cách cư xử và cải thiện nó, điều này có thể gây ra sự hoang mang và thậm chí là rối loạn tùy theo những phương cách tác động của gia đình. Sự hoang mang gia đình dần dần có thể gây ra nhiều vấn đề hơn nữa cho người được tư vấn.
Chẳng hạn như, xem xét một gia đình có ba thành viên, trong đó người cha là một người nghiện rượu. Khi người cha còn uống rượu bao lâu, thì người mẹ và đứa con có thể có cùng một mục đích rõ ràng: để bảo vệ và cung cấp cho chính họ và làm việc nhằm thay đổi thói quen uống rượu của người cha nghiện ngập này. Tuy nhiên, chúng ta hãy giả sử rằng người cha nghiện rượu này tìm đến sự chữa trị, ngừng việc uống rượu lại, và (giả sử) quyết định về vai trò của ông là trụ cột trong gia đình. Đột nhiên, đứa trẻ, nhưng đặc biệt là người mẹ, có thể sẽ cảm thấy có ít mục đích trong cuộc sống. Như là một kết quả nghiên cứu, người mẹ có thể thất vọng, vì thế người cha và đứa con hợp tác chăm sóc người mẹ. Trong một gia đình (và có thể trong nhiều gia đình), một sự sắp xếp bấp bênh tương tự sẽ tiếp tục kéo dài trong nhiều năm. Bất cứ khi nào người chồng uống rượu, người vợ sẽ phàn nàn, nhưng ngược lại thì mọi việc dường như ổn thỏa. Khi ông chồng ngừng uống rượu, người vợ trở nên thất vọng và cảm thấy quá cực nhọc để sống từ lúc ông bắt đầu uống rượu trở lại. Khi điều này xảy ra, bà tìm cách cải thiện, và chu kỳ lại tiếp tục. Trong khi đó, đứa trẻ lớn dần trong một gia đình không ổn định triền miên.
Rõ ràng là gia đình này có thể có ích nhờ sự giúp đỡ và đó là mục tiêu của các hệ thống tiến tới sự tư vấn. Các vấn đề của một cá thể không tồn tại với sự cô độc trong Xã hội, theo như các nhà thần học hệ thống: “Gia đình được tạo dựng và gia đình là rất quan trọng trong việc hình thành nên cách cư xử con người, theo sau đó là tất cả các mối quan hệ con người được cải thiện, các gia đình phải thay đổi những phương cách của họ về chức năng; vì thế, họ sẽ không nuôi dưỡng các phương thức gây tổn hại vì sự can thiệp của nó và làm những gía trị truyền thống tổn hại hoặc không hiệu quả về cách cư xử tồn tại lâu dài.”36 Người tư vấn các hệ thống nổ lực giúp các gia đình thay thế cách cư xử cũ bằng những phương cách tốt hơn và mới mẻ để đối diện.
Trong khi người được tư vấn riêng lẻ có thể thỉnh thoảng được tư vấn một mình, thông thường thì các thành viên gia đình cùng nhau tìm đến sự tư vấn như là một đơn vị. Người tư vấn quan sát sự tác động của gia đình, rồi chỉ ra những cách mang đặc điểm nào trong quan hệ của họ, làm trung gian hòa giải những cuộc cãi vã của họ, và dạy họ những cách hiệu quả hơn để giao tiếp và quan hệ với nhau. Các thành viên gia đình học tập lắng nghe như thế nào, thể hiện những suy nghĩ và những cảm giác của họ ra sao, mọi thứ nên uyển chuyển, hiểu nhau thể nào, giải quyết mâu thuẫn hiệu quả hơn, và phát triển sự nhận biết và ủng hộ nhau nhiều hơn. Đôi khi một gia đình sẽ phát hiện ra điều gì đó đơn giản, như những lần tổ chức tiệc tùng nhằm tạo sự thân mật trong gia đình, có thể giúp giảm bớt căng thẳng và kích thích sự kết hợp gia đình với nhau.37 Thỉnh thoảng, khi họ làm việc chung với nhau, các thành viên gia đình đưa ra những giải pháp cho nan đề của riêng họ, những giải pháp mà họ có thể cố gắng và thảo luận trong các buổi tư vấn sau đó. Vì vậy, trong nhiều lãnh vực, tư vấn gia đình là một hình thức đặc biệt của việc tư vấn nhóm, mà trong đó tất cả các thành viên trong nhóm có quan hệ với nhau.38
Như các hình thức khác của việc tư vấn, các mục tiêu gia đình làm việc tốt nhất nếu như ít nữa họ có một sự hướng dẫn tối thiểu. Một chuyên gia chữa trị nhiều kinh nghiệm, đã đưa ra một tiến trình bảy-bước.39
Bước 1:
Đáp ứng cách khẩn cấp. Các gia đình hầu như thường yêu cầu được tư vấn nhằm đáp ứng trước sự khủng hoảng hoặc trong trường hợp khẩn cấp. Nhiệm vụ đầu tiên của người tư vấn là mang lại sự tái chắc chắn và thể hiện sự vui vẻ để giúp đỡ. Thỉnh thoảng bạn có thể có những gợi ý tức thì để giúp gia đình có thể tiếp tục “chịu đựng” cho tới khi có thời gian gặp gỡ nhau qua một cuộc hẹn. Cuộc hẹn đầu tiên này nên được diễn ra sớm; đôi khi bạn có thể quyết định gặp gia đình ngay lập tức. Tuy nhiên, ngay cả trong thời gian khủng hoảng này, cố gắng không giành quyền hoặc cho phép các thành viên gia đình trở nên phụ thuộc vào bạn. Công việc của bạn là mang lại sự hướng dẫn chớ không phải là kiểm soát họ.
Bước 2:
Tìm kiếm sự tập trung gia đình. Gia đình thường kết luận: một thành viên nào đó là nguồn của mọi nan đề. Và mọi người trong gia đình sẽ khích lệ bạn làm việc với người được cho là đang có nan đề. Họ có thể sẽ ngạc nhiên khi bạn đề nghị rằng toàn bộ gia đình đều liên quan đến sự tư vấn. Thỉnh thoảng bạn có thể phải bắt đầu với người có nan đề đó, và từ từ kéo các thành viên gia đình khác vào.
Chuyên gia chữa trị cho gia đình, Frank Pittman đã viết: “Tôi thấy bất kỳ ai đến” – nếu một ai đó quan trọng nhưng vắng mặt, người tư vấn này cần gọi hoặc viết một ghi chú giải thích lý do tại sao toàn bộ gia đình nên gặp gỡ chung với nhau. Trẻ em không phải lúc nào cũng được khích lệ để có mặt, trừ khi chúng có xu hướng rối loạn – “cả nhóm tập trung lại, không phải đặt nền tảng trên sinh vật học, trên sự gần gũi, hoặc lầm lỗi; nhưng căn bản là dựa trên năng lực. Bất cứ người nào có năng lực để chấp nhận hoặc ngăn cản sự thay đổi, đều phải được tính vào.”40
Bước 3:
Định nghĩa khủng hoảng. Khi bạn lắng nghe các thành viên gia đình miêu tả lại nan đề, hãy cố gắng tìm các câu trả lời đối với một số câu hỏi. Điều gì xảy ra đối với khủng hoảng này? Tại sao nó xảy ra lúc này? Lần cuối cùng có sự bình an trong gia đình, trước khi có khủng hoảng là khi nào? Có phải có một điều gì đó như điều này đã từng xảy ra trước đó không?
Điều này có thể mất vài buổi trước khi bạn bắt đầu đi vào các tình huống cụ thể. Thỉnh thoảng bạn sẽ phải giữ thái độ thăm dò cho tới khi bạn có được một bức tranh rõ ràng về các vấn đề của gia đình, và có những phương cách can thiệp. Bạn có thể phải thừa nhận nhiều lần: “Tôi không hiểu”, hoặc “Hãy nói với tôi nhiều hơn về nó”, cho tới lúc mọi thứ có ý nghĩa đối với bạn. Một cách định kỳ, một chuyên gia chữa trị vẫn cần nắm những cuộc hội đàm cá nhân với các thành viên gia đình khác,41 được đặt nền tảng trên giả thuyết: một hoặc hai người trong gia đình, bao gồm con cái hoặc ông bà nội/ngoại, có thể đưa ra một bức tranh rõ ràng hơn về những động lực gia đình.42
Bước 4:
Giúp mọi người bình tĩnh. Trước khi gia đình có thể làm việc để cải thiện tình huống, có thể là cần thiết để đem lại sự tái chắc chắn, khi bạn thể hiện sự điềm tĩnh làm gương cho mọi người, và giúp họ thấm nhuần niềm hy vọng. Tại điểm này, bạn có thể chia sẻ những kết luận đầu tiên của bạn về điều đang gây ra các vấn đề trong gia đình.
Bước 5:
Đề nghị thay đổi. Điều này liên quan tới việc đưa ra những gợi ý và nhẹ nhàng hướng dẫn khi người ta quyết định điều cần thay đổi, điều này nên được nổ lực. Có thể bạn muốn giúp gia đình thương lượng để đạt được một số thỏa thuận về những cách cư xử mà mỗi thành viên gia đình sẽ đồng ý thực hiện sau buổi tư vấn. Bạn có thể dùng thời gian thảo luận về sự giao tiếp hoặc chỉ ra các thành viên nào trong gia đình đã giao tiếp “sai” như thế nào, khi họ giao tiếp với nhau. Có thể có nhu cầu cần phải cân nhắc lại về những phép tắc của gia đình, các vai trò, những sự trông đợi thiếu thực tế, những giới hạn, hoặc những phương cách tốt hơn để mọi người trong gia đình thân thiết với nhau. Các bậc cha mẹ có thể cần sự giúp đỡ trong việc học hỏi để được khẳng định hơn.43 Thành viên nào trong gia đình có nan đề có thể cần được hướng dẫn trong việc thay đổi cách cư xử, và gia đình có thể cũng cần sự giúp đỡ trong việc điều chỉnh đẻ phù hợp với sự thay đổi này. Gia đình có thể cần sự giúp đỡ trong việc học hỏi quan hệ với nhau trong những cách thích hợp với những nguyên tắc trong Thánh Kinh. Tất cả những điều này sẽ mất nhiều thời gian cho việc thảo luận và thực hành những cách cư xử mới trong phòng tư vấn và giữa các buổi tư vấn.
Bước 6:
Giải quyết sự kháng cự để thay đổi. Sau khi bạn bắt đầu có những gợi ý, bạn sẽ nhanh chóng phát hiện ra ai là người hợp tác và ai là người kháng cự lại trong việc thay đổi. Thường người kháng cự nhiều nhất không phải là thành viên gia đình có nan đề đã được nhân dạng trước tiên.44 Thỉnh thoảng có một hoặc hơn một người sẽ chỉ trích, tìm cách rút lui khỏi việc tư vấn, hoặc nổ lực (có lẽ là vô thức) vận động các thành viên gia đình khác từ chối việc tư vấn; vì thế, sự thay đổi bị ngăn chặn. Đôi lúc có thể bạn phải cần chỉ ra hình tam giác và đường vòng, là tiến trình tư vấn bị ngăn chặn, như thế nào!
Tại điểm này, bạn đã chuyển sang sự căng thẳng đã gây ra khủng hoảng và đang giải quyết những đặc điểm trở ngại bất ngờ mà gia đình yêu chuộng. “Sự thương lượng về những nguyên tắc cố hữu của gia đình có thể là một tiến trình khó khăn và lâu dài, đồng thời gây ra sự đe dọa cho gia đình”.45 Tại đây, một người tư vấn cần những kỹ năng từ những người tận tụy46 mà họ có thể giúp bạn tìm được nhiều người có động lực thay đổi, ngay cả khi họ cảm thấy bị đe dọa, lầm lỗi, giận dữ, hoặc thiếu kiên nhẫn.
Bước 7:
Kết thúc. Sự khủng hoảng mà gia đình đem đến phòng tư vấn dường như sẽ biến mất trong một thời gian ngắn. Nhiệm vụ của bạn giống như là một người tư vấn để giúp đỡ gia đình đối diện với tình huống tức thì, và học tập để thắng được những đặc điểm trở ngại bất ngờ của họ như thế nào. Điều này sẽ trang bị cho họ tốt hơn trong việc quan hệ với nhau và học tập cách giải quyết những khủng hoảng ra sao trong tương lai. Khi bạn hoặc họ cảm thấy tiến trình không tiến xa hơn, đây là thời điểm để có thể chấm dứt việc tư vấn. Để làm được điều này, cố gắng mở cái cửa chính ra để các thành viên trong gia đình có thể quay trở lại cho sự giúp đỡ vào lần tới, nếu như họ lựa chọn làm điều này trong tương lai.
NGĂN CHẶN CÁC NAN ĐỀ GIA ĐÌNH
Bill Cosby là một chuyên gia trong việc giải trí, với học vị tiến sĩ về giáo dục, và với sự thành công to lớn như là một diễn viên hài, đồng thời ông cũng là tác giả của một cuốn sách bán chạy nhất. Khi cuốn sách của ông viết về cương vị làm bố xuất hiện trên thị trường,47 hàng ngàn người vội vã tìm đến các tiệm sách để mua nó. Có lẽ đối với nhiều người, cuốn sách này là cuốn sách hay nhất và đầu tiên mà họ mua được trong vòng nhiều năm. Nó là một cuốn sách hài hước và dễ đọc, nhưng nó làm thay đổi nhiều thứ với nhiều giai thoại nằm rải rác trong cuốn sách là một số hướng dẫn chân thật đối với việc làm một ông bố hiệu quả.
Các chuyên gia viết về gia đình thường đưa ra những hướng dẫn trực tiếp hơn đối với việc ngăn chặn các vấn đề. Chẳng hạn như, trong một tập rất hoàn hảo viết về nhiệm vụ của gia đình, Charles Sell đã viết về sự hữu dụng của các sinh viên nghiên cứu được một số Hội Thánh bảo trợ và những hội đoàn về cuộc sống gia đình, dạy dỗ về các vấn đề gia đình trong các lớp Trường Chúa Nhật và từ các bài giảng, những buổi huấn luyện các cặp vợ chồng về việc làm phong phú cuộc hôn nhân và những kỹ năng làm bố/mẹ, kích thích những sự tận tụy với gia đình, khích lệ các buổi tối gia đình gặp gỡ thường xuyên, đặc biệt là tại nhà là nơi có con cái còn nhỏ, khởi xướng các chương trình cắm trại gia đình, hoặc phát triển những khu nghỉ ngơi cho các gia đình; có một số gia đình gặp gỡ chung với nhau theo định kỳ, để họ khích lệ nhau và chia sẻ những quan tâm và các vấn đề của họ cho nhau.48
Tuy nhiên, nhiều người né tránh các loại chương trình này. Từ khi hầu hết các gia đình là trung tâm ở trong Hội Thánh địa phương, những người không tham dự có thể nhỡ nhiều cơ hội trong việc huấn luyện và trong việc làm phong phú cho gia đình mà những giáo đoàn ở địa phương gởi đến giúp đỡ. Có phải có khả năng – các chương trình trên đài hoặc trên truyền hình và các cuốn sách phổ cập hơn, như của Cosby – chỉ là sự giúp đỡ mang tính ngăn chặn mà một số người nhận, phải không?
Người tư vấn Cơ Đốc phải học tập sáng tạo trong việc ngăn chặn các vấn đề gia đình. Thêm vào đó, các chương trình mang tính ngăn chặn được đặt nền tảng trên Nhà thờ, có thể là khôn ngoan để làm việc với những trường học, các tổ chức cha/mẹ-thầy/cô giáo, những câu lạc bộ dịch vụ cộng đồng (như Rotary hoặc Kiwanis), các văn phòng đại diện chính phủ, các nguồn thông tin, hoặc những giáo đoàn gia đình được thành lập.49 Những văn phòng đại diện Xã hội có thể có các giá trị và những quan điểm về gia đình khác với các giá trị và các quan điểm của các Cơ Đốc Nhân,50 nhưng trừ khi chúng ta có thể thâm nhập vào cộng đồng với những sự hướng dẫn về cuộc sống gia đình; chúng ta dường như thấy được một tình trạng của các vấn đề vẫn tiếp tục mang lại cho quá nhiều người trong việc tư vấn gia đình.
NHỮNG KẾT LUẬN VỀ CÁC VẤN ĐỀ GIA ĐÌNH
Một số gia đình có các vấn đề hoặc những kinh nghiệm hợp nhất được chia sẻ bởi chỉ một số người khác. Các gia đình theo quân đội,51 các gia đình có bệnh tật về não,52 các gia đình của những người tư vấn chuyên nghiệp,53 những gia đình của các giáo sĩ,54 các gia đình của những người nổi tiếng, các gia đình của những vận động viên chuyên nghiệp, các gia đình vô gia cư,55 các gia đình của những người nghiện rượu,56 các gia đình có những đứa con còn trẻ tuổi,57 các gia đình có những người bị bệnh không cứu chữa được, các gia đình của tù nhân,58 hoặc các gia đình của các nạn nhân AIDS59 – trong số những người này đều có các nhu cầu đồng nhất và những căng thẳng, họ có thể yêu cầu có sự điều trị chuyên nghiệp với sự tư vấn đặc biệt.
Không một tư vấn nào có thể tương tự với tất cả các nhóm này. Tuy nhiên, mỗi người chúng ta có thể lắng nghe, và mỗi chúng ta có thể học tập từ các gia đình, ngay cả khi chúng ta làm việc chung với họ. Mục tiêu của người tư vấn là luôn luôn sẵn sàng, vui vẻ để Đức Chúa Trời sử dụng; khi Ngài đụng chạm vào cuộc sống của họ, họ sẽ nhạy bén với sự hướng dẫn của Đức Thánh Linh khi họ tìm kiếm Ngài, ngõ hầu nhờ đó chúng ta có thể mang lại sự chữa lành cho các gia đình cần sự giúp đỡ.
Tuy nhiên, mặc dầu với những nổ lực tốt nhất của chúng ta, nhưng vẫn có một số gia đình đổ vỡ và kết thúc các cuộc hôn nhân bằng sự ly dị. Đây là chủ đề mà chúng ta lần lượt bàn đến trong chương kế tiếp.
Christian Counseling – Gary R]. Collins
CÁC SÁCH ĐỀ NGHỊ ĐỌC THÊM
Boyer, Patricia A., and Ronnald J. Jeffrey. A Guide for the Family Therapist. New York: Jason Aronson,1984.
Curran, Dolores. Traits of a Healthy Family. Minneapolis: Winston,1983.*
Figley, Charles R., and Hamilton I. McCubbin. Stress and the Family. New York: Brunner/Mazel,1983. Vol. 1: Coping with Normative Transitions. Vol. 2: Coping with Catastrophe.
Pittman, Frank S., III. Turning Points: Treating Families in Transition and Crisis. New York: Norton,1987.
Rekers, George A. Counseling Families. Waco, Tex.: Word,1988.
--------, ed. Family Building: Six Qualities of a Strong Family. Ventura, Calif.: Regal,1985.*
Sell, Charles M. Family Ministry: The Enrichment of Family Life through the Church. Grand Rapids, Mich.: Zondervan,1981.
Sherman, Robert, and Norman Fredman, Handbook of Structured Techniques in Marriage and Family Therapy. New York: Brunner/Mazel,1986.
Welter, Paul. Family Problems and Predicaments: How to Respond. Wheaton, Ill.: Tyndale,1977.